Béo phì: Nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tiểu đường

Tin liên quan

Tiểu đường: Căn nguyên gây biến chứng các bệnh về tim mạch

 

1. Béo phì là gì?

Béo phì là tình trạng tích lũy mỡ quá mức và không bình thường tại một vùng cơ thể hay toàn thân gây ra nhiều nguy hại tới sức khỏe. Nhìn chung, thừa cân hay béo phì thể hiện trọng lượng cơ thể cao hơn trọng lượng chuẩn ở một người khỏe mạnh. Béo phì là bệnh mãn tính do sự dư thừa quá mức lượng mỡ trong cơ thể. Trong cơ thể chúng ta luôn có một lượng mỡ nhất định và lượng mỡ này cần thiết để lưu trữ năng lượng, giữ nhiệt, hấp thụ những chấn động và thể hiện các chức năng khác.

Béo phì được phân loại bằng chỉ số khối cơ thể (BMI). Chỉ số khối cơ thể được tính dựa trên chiều cao và trọng lượng cơ thể. Chỉ số khối cơ thể (BMI) sẽ được tính theo công thức: Trọng lượng cơ thể của 1 người (tính bằng kg) chia cho bình phương chiều cao (tính bằng mét). Do chỉ số BMI mô tả mối liên quan giữa trọng lượng cơ thể với chiều cao nên sẽ liên quan chặt chẽ đến tổng số lượng mỡ phân bố trong cơ thể ở người trưởng thành.

2. Nguyên nhân béo phì

Sự thay đổi trọng lượng cơ thể cho thấy nếu năng lượng đưa vào lớn hơn năng lượng tiêu thụ thì sự tăng cân sẽ xuất hiện.

Bệnh béo phì có tính chất gia đình

Những nghiên cứu gần đây cho thấy béo phì có sự xuất hiện của gen di truyền ( di truyền đa gen). Cha và mẹ bị bệnh béo phì thì có đến 80% nguy cơ con bị béo phì. Chỉ có khoảng 7% người bệnh béo phì trong khi bố mẹ bình thường.

Ngoài ra, việc ít vận động đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình xuất hiện béo phì, sự phát triển khoa học, sự tiến bộ trong kỹ thuật thông tin và giao thông làm cho con người càng ít vận động. Trẻ em tăng cân nhanh một phần có vai trò của phương tiện nghe nhìn: Tivi, game và ngay cả trường học cũng ít quan tâm tới môn học hoạt động thể lực.

Do thần kinh nội tiết

Vùng dưới đồi: Gây béo phì khi bị tổn thương, bệnh ít gặp.

Đa nang buồng trứng: Đa nang buồng trứng gây rối loạn kinh nguyệt, tăng huyết áp, tăng androgen, kháng insulin và béo phì gặp 50% bệnh nhân

Cường vỏ thượng thận (H.C Cushing).

Suy giáp: Suy giáp làm rối loạn chuyển hoá nước điện giải, làm giảm Natri và giữ nước gây tăng cân, điều này hoàn toàn khác với tăng cân do béo.

U tuỵ nội tiết (insulinoma): Do tăng insulin gây hạ đường huyết và bệnh nhân phải ăn nhiều dẫn tới tăng cân.

Hội chứng phì sinh dục (Babinski – Froehlich).

Những bệnh nhân bị rối loạn nội tiết và chuyển hóa như: U vỏ thượng thận, mãn kinh, rối loạn chuyển hóa đường, rối loạn mỡ máu ( lipid)...v.v sẽ kích thích tạo mô mỡ. Sự hình thành mô mỡ trong cơ thể khiến cho sự gia tăng nhu cầu về chất đường, kéo theo gia tăng nhu cầu Insulin, sự gia tăng hai chất này lại kích thích tạo mô mỡ và hình thành một vòng xoắn bệnh lý rất khó điều trị.

Béo phì do gen

Đột biến gen sản xuất Leptin hoặc đột biến Receptor của Leptin.

Đột biến gen khác: Gen tổng hợp POMC; Gen sản xuất Prohormone convertase – 1 (PC – 1); Me – 4 Receptor; PPAR – 2 (Peroxisome Proliferator Activator – receptor 2).

3. Vì sao người béo phì có nguy cơ cao mắc tiểu đường?

Theo các nghiên cứu người béo phì và thừa cân có nguy cơ tiểu đường cao gấp 2 lần so với người có cân nặng bình thường. Vì càng nhiều chất béo trong cơ thể, cơ thể càng cần nhiều insulin, mà insulin là hormon duy nhất có tác dụng làm giảm đường huyết.

Đối với những người béo phì, khả năng làm giảm đường huyết của insulin thấp hơn do tình trạng đề kháng, nhất là những người bị béo vùng bụng. Lượng insulin lại không đủ để duy trì đường huyết ở người béo.

Chính vì vậy, tế bào gan tăng sản xuất glucose, trong khi tế bào cơ và mô mỡ lại giảm tiếp nhận glucose, gây tăng đường huyết.

Do đó, bệnh tiểu đường là kết quả của việc thừa cân hoặc béo phì. Ngoài ra, bệnh tiểu đường còn gây các biến chứng (mù, cắt cụt chi, suy thận …) gây tốn kém, có thể là gánh nặng dài hạn nặng nề đối với sức khỏe và tài chính gia đình.

4. Béo phì gây ra tiểu đường tuýp 2

Những người mắc bệnh béo phì là đối tượng dễ bị mắc hội chứng chuyển hóa (béo trung tâm, rối loạn dung nạp glucose, kháng insulin, rối loạn lipid máu và tăng huyết áp). Khi lao động thể lực giảm xuống, tình trạng thừa mỡ, thừa năng lượng tăng lên thì tình trạng béo phì tiểu đường tuýp 2 cũng tăng lên. Trong thực tế, nhiều bằng chứng khoa học chứng minh rằng giảm cân  cải thiện tình trạng tăng nhạy cảm của insulin và ngược lại. Đã có nhiều nghiên cứu thực nghiệm cho thấy những biến chứng của béo phì như tiểu đường là kết quả của chuyển hóa bất thường, là sự dư thừa các acid béo tự do, các triglyceride trong các tế bào không phải tế bào mỡ. Các nghiên cứu cũng đã chứng minh rằng các tế bào beta của - đảo tụy khi bị tích lũy quá nhiều mỡ sẽ bị nhiễm độc mỡ. Chính nhiễm độc lipid là nguyên nhân gây chết tế bào và gây ra giai đoạn tiền lâm sàng của người mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 .

Trong bệnh béo phì, quá trình tích lũy mỡ xảy ra trong một thời gian dài, do đó sự suy giảm khả năng tự bảo vệ chống lại quá trình nhiễm mỡ có thể xảy ra ở một số thời điểm và triglyceride dần được tích lũy lại. Người ta thấy ở người béo phì, tiểu đường thường xuất hiện sau khi 50-70% tế bào tiểu đảo bị tổn thương, trong khi thử nghiệm bằng cách cắt bỏ tụy thì phải trên 90% lượng tế bào tiểu đảo bị cắt bỏ, bệnh tiểu đường mới xuất hiện.

tiểu đường tuýp 2 có rất nhiều yếu tố nguy cơ, trong đó béo phì là một trong những yếu tố đó. Theo một số nghiên cứu cho thấy khi chỉ số BMI là 22,6kg/m3 đã có liên quan chặt chẽ với người mắc bệnh đái tháo đường. Khi mắc bệnh béo phì, sẽ sản sinh ra chất đề kháng insulin.

Insulin là một hormon do các tế bào đảo tụy tiết ra và có vai trò kiểm soát lượng đường máu trong cơ thể. Sau khi ăn, một lượng đường khá lớn được hấp thu vào trong máu. Nhờ có insulin đường mới đi vào tế bào, được cơ thể sử dụng và lượng đường này được giữ ở mức an toàn, vừa đủ cho cơ thể sử dụng.

Với người béo phì, thời kỳ đầu mới phát béo, chức năng sản xuất insulin còn bình thường nhưng dần dần do sự đề kháng insulin tăng lên làm hiệu quả hoạt động của chất này giảm sút. Để khắc phục hiện tượng này, tuyến tụy phải hoạt động quá sức dẫn đến chức năng sản sinh ra insulin ở tụy giảm dần, lúc này insulin trong cơ thể sẽ không đủ để duy trì việc chuyển hóa đường trong máu ở mức bình thường nữa. Do vậy tiểu đường xuất hiện.

5. Béo phì gây ra hậu quả gì?

BMI tăng là một yếu tố nguy cơ chính đối với các bệnh không truyền nhiễm như:

- Bệnh tim mạch (chủ yếu là bệnh tim và đột quỵ), là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trong năm 2012;

- Bệnh tiểu đường;

- Rối loạn cơ xương khớp (đặc biệt là viêm xương khớp - một bệnh thoái hóa khớp rất cao);

- Một số bệnh ung thư (bao gồm nội mạc tử cung, vú, buồng trứng, tuyến tiền liệt, gan, sỏi mật, thận và đại tràng).

Thừa cân ở trẻ em có liên quan đến nguy cơ mắc bệnh béo phì, tử vong sớm và tàn tật ở tuổi trưởng thành cao hơn. Nhưng ngoài việc tăng nguy cơ trong tương lai, trẻ béo phì còn gặp khó khăn về hô hấp, tăng nguy cơ gãy xương, tăng huyết áp, các dấu hiệu sớm của bệnh tim mạch, kháng insulin và ảnh hưởng tâm lý.

6. Điều trị tiểu đường cho người béo phì

Lời khuyên tốt nhất cho người béo phì mắc bệnh đó là cần thiết phải giảm cân. Việc này sẽ giúp giảm đi các tế bào mỡ, là chìa khóa để giảm thiểu hiện tượng kháng insulin, đồng thời giúp chuyển hóa đường tốt hơn.

Theo các nghiên cứu, thông thường nếu bạn giảm được từ 5-10% trọng lượng cơ thể ban đầu, lúc này bạn sẽ kiểm soát được sự tăng đường huyết dễ dàng hơn.

Để ổn định đường huyết, giảm thiểu các khả năng biến chứng tiểu đường, những người béo phì phải cần tuân theo các quy tắc:

Đầu tiên cần hạn chế tình trạng tăng cân ngoài ý muốn, cách đơn giản là bằng hãy xây dựng một chế độ ăn cho người tiểu đường phù hợp.

Nên sử dụng nhiều hơn trong bữa ăn các thực phẩm chứa nhiều chất xơ, các loại rau xanh, trái cây tươi, đồng thời cần tránh các thức ăn giàu ngọt giàu tinh bột và các chất kích thích như thuốc lá, rượu, bia,...

Bên cạnh đó chế độ luyện tập cũng không được lơ là, bạn cần tích cực tập thể dục thể thao nhẹ như đạp xe, cầu lông, bơi lội... mục đích là để nhanh chóng có thể tiêu hao bớt đi lượng mỡ dư thừa.

Tuân thủ nghiêm phác đồ hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường của bác sĩ.

Dù có thể chưa mắc tiểu đường, những những người béo phì vẫn thuộc nhóm người có nguy cơ mắc bệnh cao nhất với biểu hiện kháng insulin. Vì vậy, một kế hoạch ăn uống điều độ kết hợp luyện tập hợp lý là cách làm thông minh để điều chỉnh cân nặng, giảm thiểu khả năng bệnh xuống mức thấp nhất.

7. Phòng ngừa béo phì

Thừa cân và béo phì, cũng như các bệnh liên quan phần lớn có thể phòng ngừa được bằng cách chọn lựa thực phẩm lành mạnh và hoạt động thể chất thường xuyên là lựa chọn dễ dàng nhất (lựa chọn dễ tiếp cận nhất, có sẵn và giá cả phải chăng), do đó ngăn ngừa thừa cân và béo phì.

Hạn chế lượng năng lượng nạp vào từ tổng lượng chất béo và đường;

Tăng khẩu phần trái cây và rau quả, cũng như các loại đậu, ngũ cốc nguyên hạt và các loại hạt;

Tham gia các hoạt động thể chất thường xuyên (60 phút mỗi ngày cho trẻ em và 150 phút trải đều trong tuần cho người lớn)…