Lao kê: Triệu chứng, mức độ nguy hiểm và cách điều trị, phòng ngừa

Theo VOV, mới đây BV Phổi Trung ương đã điều trị khỏi cho bệnh nhi Đặng Quyết C bị bệnh lao kê. Sau 20 ngày điều trị tại bệnh viện, tình trạng của bệnh nhi được cải thiện hơn rất nhiều. Bé không còn ho, sốt, bớt quấy khóc, hồng hào và chơi đùa, cười nhiều hơn. 

Theo chia sẻ của mẹ bé C là chị Ma Thị Thảo (thôn Trì Thượng, xã Trì Quang, huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai), bé C xuất hiện các triệu chứng quấy khóc, ho, sốt khi mới 3 tháng tuổi. Sau 7 ngày, khám và uống thuốc tại Trung tâm y tế xã mà không đỡ, gia đình đưa con xuống Bệnh viện huyện Bảo Thắng khám.

Tại đây, bé C được chẩn đoán viêm phế quản và tiếp tục sử dụng thuốc trong vòng 1 tuần tại nhà nhưng không khỏi. Bệnh nhi tiếp tục phải nhập Bệnh viện huyện Bảo Thắng cấp cứu do ho, sốt cao trên 39 độ C và được chuyển lên Khoa Truyền nhiễm Bệnh viện Đa khoa tỉnh Lào Cai. Sau đó bé C được chuyển sang Khoa Lao điều trị trong vòng 1 tuần. Trong thời gian này, 3 lần xét nghiệm lao của bé C đều cho kết quả âm tính và bác sĩ cho ra viện.

Tuy nhiên, sau thời gian về nhà tình trạng của bé C không thuyên giảm, gia đình chị Thảo lại đưa con tới bệnh viện huyện và xin chuyển tuyến. Các bác sĩ BVĐK tỉnh tư vấn và tạo điều kiện để chuyển xuống BV Phổi Trung ương từ đầu tháng 4/2021. 

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), lao trẻ em chiếm 6-11% tổng số bệnh nhân lao mắc mới hàng năm. Trong đó, Việt Nam là nước thuộc diện có tỷ lệ lao trẻ em chiếm khoảng 10% trong tổng số ca mắc lao và có gánh nặng về lao cao. Mặc dù trẻ khi sinh ra đều được tiêm vaccine phòng bệnh lao nhưng vẫn có một số trẻ em bị nhiễm bệnh.

Theo Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương, Chủ nhiệm Chương trình Chống lao Quốc gia PGS.TS Nguyễn Viết Nhung, thực tế việc chẩn đoán và phát hiện sớm lao trẻ em để điều trị còn rất khiêm tốn, chưa đến 10% trong số lao trẻ em ước tính. Nếu trẻ em nhiễm lao không được phát hiện sớm và quản lý điều trị thì sẽ thành mắc bệnh lao khi ở tuổi trưởng thành và là nguồn lây bệnh trong cộng đồng.

Ông Lê Thành Phúc - Giám đốc Bệnh viện Phổi Đà Nẵng cũng cho biết, mặc dù tỷ lệ mắc lao phổi ở người lớn đã giảm 31% sau 10 năm, tỷ lệ điều trị khỏi bệnh nhân lao trên 92% nhưng Việt Nam vẫn đứng xếp hạng thứ 11 đối với bệnh lao thường và thứ 11 về lao kháng thuốc.

1. Lao kê là gì?

Lao kê là một dạng bệnh lao đặc trưng bởi các tổn thương nhỏ với kích thước 1–5mm lan khắp cơ thể. Trên phim chụp X-quang ngực của người bệnh lao kê có hình ảnh nhiều đốm nhỏ rải rác khắp nhu mô phổi tương tự như hạt kê do đó có thuật ngữ “lao kê”. Lao kê có thể lây nhiễm bất kỳ cơ quan nào như phổi, gan và lá lách.

2. Nguyên nhân gây ra bệnh lao kê

Lao kê xuất hiện do sự lan tràn của vi khuẩn lao theo đường máu tới khắp cả hai bên phổi. Đây là một cấp cứu nội khoa. Lao sơ nhiễm, lao phổi... nếu phát hiện và điều trị chậm trễ thì các tổn thương có thể vỡ vào mạch máu.

Vi khuẩn lao xâm nhập vào máu ồ ạt, dẫn đến nhiễm khuẩn huyết, gây tổn thương lan tràn ở nhiều cơ quan như hô hấp, tiêu hóa, tiết niệu, thần kinh dưới dạng nốt nhỏ như hạt kê. Bệnh thường biểu hiện rầm rộ với các dấu hiệu không đặc hiệu như sốt cao, khó thở, mệt mỏi, gầy sút cân. Chụp Xquang phổi thấy hình ảnh nhiều hạt nhỏ như hạt kê, lan tỏa từ đỉnh đến đáy phổi.

Vi khuẩn gây lao kê là trực khuẩn lao trực khuẩn lao Mycobacterium tuberculosis. Từ những tổn thương ở phổi, ngoài phổi, Mycobacterium tuberculosis vào đại tuần hoàn đi khắp cơ thể gây bệnh (tiết niệu, hạch, não, màng não...).

Bệnh xuất hiện khi cơ thể bị suy yếu như sau sởi, suy dinh dưỡng, viêm phổi, đái tháo đường, có thai, nhiễm HIV/AIDS... Sau khi Mycobacterium tuberculosis vào cơ thể, bệnh sẽ diễn biến qua 2 giai đoạn là nhiễm lao rồi đến bệnh lao phụ thuộc vào mức độ nhiễm nhiều hay ít (lượng Mycobacterium tuberculosis) và sức đề kháng của cơ thể.

3. Đối tượng mắc lao kê

Tiếp xúc trực tiếp với người mắc bệnh lao kê.

Sống trong điều kiện không hợp vệ sinh.

Có chế độ ăn uống không lành mạnh.

Trẻ nhỏ.

Người cao tuổi.

Người nghiện tiêm chích ma túy.

Nhiễm HIV/AIDS.

Người bị suy giảm hệ miễn dịch do các bệnh khác.

Người đã từng mắc bệnh lao nhưng không điều trị triệt để.

4. Triệu chứng mắc lao kê

Bệnh nhân mắc lao kê thường gặp những dấu hiệu không đặc hiệu như ho và hạch bạch huyết sưng to. 

Các triệu chứng lao kê khác bao gồm:

Gan to (40%).

Lách to (15%).

Viêm tuyến tụy (<5%).

Rối loạn chức năng đa cơ quan với suy thượng thận (tuyến thượng thận không sản xuất đủ nội tiết tố steroid để điều hòa chức năng các cơ quan khác).

Bệnh lao kê cũng có thể đi kèm với tràn khí màng phổi hai bên hoặc một bên. 

Khó thở.

Tiêu chảy.

Tổn thương da.

Nhiều bệnh nhân có thể bị sốt kéo dài vài tuần với những cơn sốt cao hàng ngày vào buổi sáng.

Tăng canxi huyết là triệu chứng phổ biến, xuất hiện từ 16-51% các trường hợp lao kê.

Bệnh lao màng mắt (lao kê ở mắt) hoặc các tổn thương bao quanh dây thần kinh thị giác thường liên quan đến bệnh lao ở trẻ em. Những tổn thương này có thể xảy ra ở một mắt hoặc cả hai mắt, số lượng tổn thương khác nhau tùy theo bệnh nhân. Lao màng mắt có thể là triệu chứng quan trọng của bệnh lao kê, vì sự hiện diện của bệnh thường có thể xác định chẩn đoán.

Khoảng 10-30% người lớn và 20-40% trẻ em bị bệnh lao kê có viêm màng não do lao. 

Dấu hiệu lao kê ở trẻ em: 

Sốt cao dao động, đổ mồ hôi trán và lưng.

Rối loạn hô hấp (ho, khó thở, tím tái đầu chi...). 

Có đến 80% trường hợp lao kê ở trẻ em có tổn thương màng não (dấu hiệu nôn vọt, cổ cứng, quay mặt vào phía tối).

Khám phổi có nhiều ran ẩm.

5. Lao kê có lây không?

Lao kê là một dạng bệnh lao, vì vậy nó có thể lây nhiễm qua người khác. Tuy nhiên, bị nhiễm khuẩn lao và mắc bệnh lao là hai vấn đề khác nhau. Nhiều người bị nhiễm khuẩn lao nhưng lại không mắc bệnh do có hệ miễn dịch khỏe mạnh và khả năng chống bệnh tốt.

Lao kê có thể lây qua đường hô hấp, đường máu hoặc sữa mẹ. 

6. Lao kê có nguy hiểm không?

Là một thể lao cấp tính do vi khuẩn lao lan tràn theo đường máu - bạch huyết từ ổ lao tới phổi và các cơ quan khác, lao kê là một căn bệnh nguy hiểm bởi triệu chứng không rõ ràng, dễ lẫn với một số bệnh thông thường như sốt rét…

Điểm đáng quan tâm là do các biểu hiện lâm sàng thay đổi và hình ảnh X-quang không điển hình nên chẩn đoán lao kê thường kéo dài, trong khi số cơ quan nhiễm bệnh thường đa dạng và diễn tiến phức tạp, dẫn tới tỷ lệ tử vong cao.

7. Cách chẩn đoán bệnh lao kê

Hỏi bệnh sử và khám thực thể.

Chụp X-quang phổi.

Nội soi phế quản với rửa phế quản phế nang, cấy máu, Elisa, Mantoux, chọc tuỷ, dịch não tuỷ, sinh thiết phủ tạng để thiết lập chẩn đoán.

Cấy đờm

Chụp CT/MRI đầu.

Soi đáy mắt

Điện tim.

Xét nghiệm lao trong máu hoặc IGRA là cách chẩn đoán bệnh lao thể ẩn. Xét nghiệm da tìm yếu tố lao thường được sử dụng để phát hiện các dạng lao khác, không hữu ích trong việc phát hiện bệnh lao kê. Xét nghiệm tuberculin da không thành công do số lượng âm tính giả cao. Âm tính giả xảy ra do tỷ lệ kháng thể kháng lao thấp hơn nhiều so với các dạng lao khác.

7. Điều trị bệnh lao kê

Phác đồ điều trị bệnh lao kê tiêu chuẩn theo khuyến cáo của tổ chức Y tế Thế giới là dùng isoniazid và rifampicin trong 6 tháng, cũng như ethambutol và pyrazinamid trong hai tháng đầu tiên. 

Nếu có bằng chứng của viêm màng não, người bệnh có thể được điều trị kéo dài đến 12 tháng.

Corticoid được xem là một loại thuốc hạn chế được những tổn thương nặng nề ở phổi và các cơ quan khác, nhất là ở màng não. 

Việc chống suy hô hấp do tổn thương ở phổi và chăm sóc khi người bệnh hôn mê, khi có tổn thương ở màng não, ... là rất quan trọng.

Lao kê được điều trị theo phương pháp trị liệu ngắn ngày, theo dõi trực tiếp đạt hiệu quả 90%. 

8. Phòng ngừa bệnh lao kê

Tiêm vaccine BCG cho trẻ mới sinh.

Không để trẻ suy dinh dưỡng, mắc các bệnh mạn tính, nếu bị bệnh cần điều trị kịp thời.

Giữ nhà ở thông thoáng, sạch sẽ.

Vệ sinh thân thể và răng miệng thường xuyên.

Tránh tiếp xúc với bệnh nhân lao.