Bệnh Chikungunya từng lưu hành ở Việt Nam, TPHCM nguy cơ tái xuất cao

Chưa ghi nhận ca bệnh Chikungunya tại TPHCM

Ngày 10/8, Sở Y tế TPHCM cho biết, hiện hệ thống giám sát tại thành phố chưa phát hiện ca mắc bệnh Chikungunya nhưng nhiều dữ liệu khoa học cho thấy đây là một bệnh từng lưu hành tại Việt Nam. Vậy nên, các hoạt động chủ động giám sát bệnh luôn được ngành y tế quan tâm thực hiện.

Chikungunya là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Chikungunya gây ra. Bệnh lây truyền chủ yếu qua muỗi vằn (Aedes aegypti và Aedes albopictus) cùng loại muỗi gây bệnh sốt xuất huyết Dengue và bệnh do virus Zika.

Muỗi cái Aedes bị nhiễm virus khi hút máu người đang bị bệnh sau đó sẽ truyền mầm bệnh sang người lành khi đốt. Người nhiễm bệnh sau khi bị muỗi đốt sẽ trải qua thời gian ủ bệnh từ 3 đến 7 ngày sau đó khởi phát với các triệu chứng như sốt cao đột ngột, đau khớp dữ dội (nhất là ở tay và chân), phát ban, đau cơ, nhức đầu và mệt mỏi.

Bệnh đa phần là lành tính và tự khỏi sau vài ngày đến vài tuần. Tuy nhiên, đau khớp có thể kéo dài hàng tháng hoặc thậm chí hàng năm ở một số ít người. Rất ít trường hợp tử vong do Chikungunya, thường chỉ gặp ở những người có hệ miễn dịch yếu như trẻ sơ sinh, người cao tuổi, hoặc người có bệnh lý nền.

Hiện bệnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và chưa có vaccine phòng.

Chikungunya từng lưu hành tại Việt Nam, nguy cơ tái xuất

Báo cáo của Sở Y tế cho thấy, theo kết quả công bố của một số nghiên cứu dịch tễ học phân tử và huyết thanh học, bệnh Chikungunya đã được ghi nhận tại Việt Nam từ rất lâu.

Từ 10/2010 đến 12/2014, Đơn vị Nghiên cứu lâm sàng ĐH Oxford (OUCRU) phối hợp BV Bệnh nhiệt đới TPHCM nghiên cứu sốt cấp tính ở trẻ 1–15 tuổi tại 7 bệnh viện phía Nam. 8.105 trẻ được lấy mẫu máu trong 72 giờ đầu để xét nghiệm PCR tìm virus Dengue, Chikungunya, Zika. Kết quả: 2.203 ca (27%) mắc sốt xuất huyết Dengue, 4 ca Chikungunya, 2 ca Zika. Cả 4 chủng Chikungunya đều thuộc dòng dịch Ấn Độ Dương, kiểu gen Đông/Trung/Nam Phi (ECSA), giống chủng ghi nhận tại Campuchia năm 2011.

Năm 2015, OUCRU và BV Bệnh nhiệt đới khảo sát 546 mẫu huyết thanh tại An Giang, TPHCM, Đắk Lắk và Huế. Kết quả: 10% mẫu ở An Giang và TPHCM, 7,97% ở Đắk Lắk, 3,72% ở Huế có kháng thể Chikungunya, chủ yếu ở người trên 30 tuổi. Điều này cho thấy dịch đã từng xảy ra khoảng thập niên 1980, với tỷ lệ nhiễm thấp (2–4%/năm tại TPHCM, An Giang, Huế; 1% tại Đắk Lắk). Năm 2015 không ghi nhận lây truyền đang diễn ra.

Giai đoạn 2017–2019, Viện Vệ sinh dịch tễ TW, Viện Pasteur TPHCM và ĐH Nagasaki (Nhật Bản) khảo sát 1.063 mẫu huyết thanh tại 31 tỉnh Việt Nam, ghi nhận 46,4% có kháng thể và 27,7% dương tính PCR với virus Chikungunya; các mẫu dương tính thuộc kiểu gen ECSA. Nghiên cứu kết luận bệnh lưu hành ở Việt Nam với tỷ lệ đáng kể, cần giám sát hàng năm.

Tại TPHCM, sau đợt bùng phát Zika năm 2016, hệ thống giám sát của HCDC vẫn theo dõi cả Zika và Chikungunya, chưa phát hiện ca mới đến nay.

Từ tháng 5/2025, Viện Pasteur TPHCM giám sát virus Chikungunya – Zika – Dengue tại TPHCM, Tây Ninh, Kiên Giang. Kết quả ghi nhận chưa phát hiện ca Chikungunya và Zika.

Qua các nghiên cứu cho thấy Chikungunya từng lưu hành ở Việt Nam, dù gần đây chưa ghi nhận ca mới nhưng nguy cơ tái xuất hiện tại TPHCM vẫn hiện hữu. Ngành y tế duy trì hệ thống giám sát để chủ động ứng phó.

Phòng bệnh Chikungunya bằng cách nào?

Việc chủ động phòng bệnh luôn là cần thiết, mỗi người dân là "lá chắn" đầu tiên và hiệu quả nhất trong việc phòng ngừa bệnh tật. Việc bảo vệ bản thân cũng chính là bảo vệ cộng đồng.

Hiện nay, chưa có vaccine và thuốc điều trị đặc hiệu đối với bệnh Chikungunya. Vì vậy, biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất là phòng tránh muỗi đốt và diệt lăng quăng. Các biện pháp này cũng chính là cách phòng bệnh sốt xuất huyết Dengue đang được triển khai, ngoại trừ vaccine.

Ngành y tế khuyến cáo người dân, bảo vệ bản thân khỏi muỗi đốt bằng cách ngủ mùng, mặc quần áo dài tay, sử dụng kem chống muỗi, đặc biệt vào ban ngày; loại bỏ nơi sinh sản của muỗi: thu gom và loại bỏ vật dụng chứa nước đọng như chai lọ, lốp xe cũ, máng nước, lu khạp, thay nước bình hoa, chậu cảnh ít nhất một lần mỗi tuần; đậy kín các dụng cụ chứa nước; phối hợp với chính quyền và y tế trong các chiến dịch diệt lăng quăng, phun hóa chất diệt muỗi.

Khi có triệu chứng sốt, đau khớp, phát ban… đặc biệt sau khi trở về từ vùng có dịch hoặc nghi ngờ mắc bệnh, người dân cần đến ngay cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị kịp thời.

Trong bối cảnh dịch sốt xuất huyết đang gia tăng tại TPHCM, ngành y tế kêu gọi cộng đồng chung tay phòng bệnh sốt xuất huyết và bệnh Chikungunya.

Luôn nhớ thông điệp: "Không có lăng quăng – không có muỗi – không có bệnh sốt xuất huyết và không có bệnh Chikungunya".