Chuyên gia chia sẻ bí quyết đạt điểm cao Ngữ văn thi tốt nghiệp THPT 2025

Để giúp các em ôn luyện hiệu quả và có tâm thế tự tin nhất, TS. Trịnh Thu Tuyết, nguyên giáo viên Ngữ văn tại Trường THPT Chuyên Chu Văn An (Hà Nội) đã có những chia sẻ quý báu.

Nắm vững kiến thức nền tảng

Theo TS. Trịnh Thu Tuyết, Chương trình GDPT 2018 với định hướng phát triển năng lực và phẩm chất đã mang đến những thay đổi cơ bản trong nội dung, phương pháp dạy học, đặc biệt là công tác kiểm tra, đánh giá. Đề thi Ngữ văn năm nay sẽ sử dụng ngữ liệu đọc hiểu và nghị luận là các tác phẩm văn học ngoài chương trình SGK.

Điều này đòi hỏi thí sinh phải làm chủ hệ thống kiến thức thể loại và tiếng Việt, cùng với kỹ năng đọc hiểu, cảm thụ, bàn luận. Khi đã có nền tảng vững chắc, các em có thể độc lập khám phá, cảm thụ hay bàn luận về giá trị nội dung/nghệ thuật của bất kỳ tác phẩm văn học nào theo yêu cầu của đề thi.

Trong giai đoạn nước rút này, TS. Trịnh Thu Tuyết khuyên thí sinh nên tự kiểm tra lại hệ thống kiến thức và kỹ năng để đáp ứng từng kiểu câu hỏi theo cấu trúc và định dạng đề thi minh họa của Bộ GD&ĐT. Đề thi gồm hai phần chính: Đọc hiểu và Viết (gồm câu viết đoạn văn và câu viết bài văn).

Ngữ liệu trong phần Đọc hiểu cũng như nội dung nghị luận trong phần Viết có thể liên quan tới ba loại văn bản: Văn bản văn học, Văn bản nghị luận, Văn bản thông tin. Do đó, thí sinh cần ôn tập lại toàn bộ kiến thức thể loại cơ bản để đáp ứng yêu cầu của đề.

Các kiến thức thể loại cơ bản cần đặc biệt chú ý:

- Truyện kể: Ngôi kể, người kể chuyện, điểm nhìn.

- Thơ trữ tình: Nhân vật trữ tình, thể thơ, hình ảnh thơ.

- Văn nghị luận: Luận đề, luận điểm, các yếu tố bổ trợ (thuyết minh, miêu tả), các thao tác lập luận (chứng minh, bình luận, bác bỏ).

- Văn bản thông tin: Sa-pô, các phương tiện phi ngôn ngữ, dữ liệu, trình tự sắp xếp thông tin.

Ngoài ra, kiến thức về Tiếng Việt cũng vô cùng quan trọng, đặc biệt là cách giải nghĩa từ ngữ (nhất là từ Hán Việt) và các biện pháp tu từ như so sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ, đối, điệp, nói mỉa, nghịch ngữ, liệt kê, cũng như các biện pháp tăng tính phủ định, khẳng định.

Khi đã trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng, thí sinh cần giữ tâm lý bình tĩnh, tự tin để giải quyết từng yêu cầu của đề thi.

Phân tích cấu trúc và cách làm bài từng phần

Phần Đọc hiểu:Phần Đọc hiểu bao gồm một ngữ liệu ngoài sách giáo khoa và 5 câu hỏi được sắp xếp theo ba cấp độ nhận thức: nhận biết, thông hiểu, vận dụng. Thí sinh cần nhận diện dấu hiệu của từng kiểu câu hỏi để có phương pháp trả lời phù hợp, tránh trả lời thừa hoặc thiếu ý.

- Câu hỏi thông hiểu: Thường yêu cầu giải thích khái niệm, quan niệm; nêu cách hiểu ý thơ, lời thoại; phân tích giá trị của biện pháp tu từ, tác dụng của việc sử dụng từ ngữ, hình ảnh. Thí sinh cần giải thích nghĩa đen/nghĩa bóng, nghĩa ẩn dụ của từ ngữ, hình ảnh hoặc căn cứ vào nội hàm ý nghĩa để giải thích thấu đáo, sâu sắc, thuyết phục.

- Câu hỏi vận dụng: Thường yêu cầu thể hiện cảm xúc, suy nghĩ và quan điểm cá nhân trước một nhận định/thông điệp/vấn đề.

- Với dạng câu hỏi yêu cầu thể hiện cảm xúc, suy nghĩ: Trả lời ngắn gọn, chân thành, trung thực, tránh khuôn mẫu, hô khẩu hiệu.

- Với dạng câu hỏi "Anh/chị có đồng tình...?/ Vì sao": Xác định đúng suy nghĩ, nhận thức của bản thân để luận bàn thấu đáo, chặt chẽ. Quan trọng nhất là giải thích rõ ràng "Vì sao?" với lập luận chặt chẽ và thuyết phục, dù đồng tình hay không đồng tình.

Phần Viếtbao gồm đoạn văn và bài văn, cả nghị luận xã hội và nghị luận văn học.

- Đoạn văn nghị luận xã hội: Nội dung: Chỉ nghị luận một khía cạnh, một bình diện của vấn đề (nguyên nhân/ý nghĩa/hậu quả/giải pháp...). Tuyệt đối không biến đoạn văn thành bài văn thu nhỏ; Hình thức: Viết đúng cấu trúc đoạn, đúng dung lượng theo yêu cầu của đề.

- Đoạn văn nghị luận văn học: Có thể yêu cầu trình bày cảm nhận hoặc phân tích một giá trị nội dung hoặc nghệ thuật.

Thí sinh cần nhớ giá trị nội dung luôn được thể hiện thông qua đặc sắc của hình thức nghệ thuật; giá trị nghệ thuật chính là khả năng biểu hiện sâu sắc, tinh tế nội dung. Phân tích phải đi sâu vào sự kết hợp giữa nội dung và hình thức.

- Bài văn nghị luận xã hội: Xác định đúng vấn đề nghị luận, triển khai hệ thống luận điểm mạch lạc, logic với lý lẽ chặt chẽ và bằng chứng thuyết phục. Cấu trúc gợi ý: Giải thích khái niệm/quan niệm; bàn luận (biểu hiện, nguyên nhân, đánh giá, giải pháp); mở rộng vấn đề, trao đổi với quan điểm trái chiều hoặc ý kiến khác.

- Bài văn nghị luận văn học: Mở bài: Giới thiệu khái quát tác giả, tác phẩm và vấn đề nghị luận;

Thân bài: Nêu khái quát về vai trò, vị trí của nhân vật/đoạn trích trong chủ đề chung hoặc cảm hứng chủ đạo của tác phẩm. Sau đó, tập trung vào nội dung cảm nhận/phân tích nhân vật/đoạn trích theo yêu cầu của đề. Cần lưu ý việc triển khai hệ thống ý phù hợp với vấn đề nghị luận chung, quá trình phân tích, cảm thụ phải bám sát đặc trưng thể loại. Quan trọng là phân tích giá trị nội dung thông qua những đặc sắc nghệ thuật chuyển tải nội dung, và phân tích giá trị nghệ thuật qua vai trò thể hiện sâu sắc, tinh tế nội dung.

Kết bài: Khẳng định giá trị nội dung/nghệ thuật vừa phân tích, khẳng định tài năng và sự đóng góp của tác giả, tác phẩm đối với văn học và cuộc sống con người.

Dù là đoạn văn hay bài văn, nghị luận xã hội hay nghị luận văn học, điều quan trọng nhất là xác định đúng yêu cầu nghị luận. Sau đó, các em nên phác sơ lược hướng triển khai nội dung để quá trình viết không bị lan man hoặc sơ sài, thiếu ý. Nếu nghị luận xã hội đòi hỏi sự thể hiện cái tôi sắc sảo, bản lĩnh, trung thực, thì nghị luận văn học rất cần khả năng cảm nhận tinh tế, phân tích sâu sắc và tình cảm chân thành.