Đột quỵ do xơ vữa động mạch, làm gì để phòng tránh?

Nguyên nhân gây đột quỵ

Trao đổi với PV Báo Sức khỏe và Đời sống, ThS.BS Lê Vũ Huỳnh, Phó Giám đốc Trung tâm Đột quỵ (Bệnh viện Trung ương Huế) cho biết, mỗi năm Việt Nam có khoảng 200.000 ca đột quỵ mới. Tại Bệnh viện Trung ương Huế, mỗi tháng tiếp nhận khoảng 250 ca, ngoài ra có 600-700 bệnh nhân khám tim mạch mỗi ngày.

Xơ vữa động mạch được ghi nhận là bệnh nền phổ biến ở bệnh nhân đột quỵ. Tuổi trung bình mắc đột quỵ ở Việt Nam là 62, thấp hơn 10-15 năm so với các nước phát triển. Đột quỵ ở người trẻ dưới 55 tuổi chiếm 10-15% và tăng 2% mỗi năm. Khoảng 49% bệnh nhân tim mạch do xơ vữa thuộc nhóm tuổi 15-64. Xu hướng trẻ hóa cho thấy yếu tố lối sống hiện đại đang tác động sớm đến sức khỏe mạch máu.

Theo ThS.BS Lê Vũ Huỳnh, xơ vữa động mạch là bệnh lý mãn tính và tiến triển, đặc trưng bởi sự tích tụ mảng bám bên trong thành động mạch. Các mảng này gồm chất béo, cholesterol, canxi và các chất khác, dần dần gây thu hẹp, cứng hóa động mạch, làm cản trở lưu lượng máu giàu oxy đến tim, não, thận và các chi.

Bệnh thường âm thầm trong nhiều năm, biểu hiện chỉ xuất hiện khi xơ vữa nghiêm trọng hoặc mảng bám vỡ ra gây biến cố cấp tính. Đó là lý do xơ vữa động mạch được ví như "sát thủ thầm lặng".

Khi các mảng xơ vữa tích tụ trong động mạch cung cấp máu lên não, đặc biệt động mạch cảnh, chúng gây hẹp lòng mạch, nguy hiểm hơn là bị nứt vỡ. Cơ thể sẽ hình thành cục máu đông để lấp đầy vết vỡ. Những cục này có thể tắc nghẽn tại chỗ hoặc di chuyển lên não gây nhồi máu não.

Đột quỵ có thể tử vong hoặc để lại liệt, mất ngôn ngữ, suy giảm chức năng thần kinh. Nhiều người, đột quỵ là biểu hiện đầu tiên của xơ vữa mạch đã diễn ra từ lâu nhưng không được kiểm soát.

Các biến chứng xơ vữa động mạch gồm đột quỵ, nhồi máu cơ tim, suy tim, bệnh thận mạn, thiếu máu chi, hoại tử chi, phình mạch, hình thành cục máu đông gây thuyên tắc.

Đây là những hậu quả làm giảm chất lượng sống, gây tàn tật vĩnh viễn hoặc đe dọa tính mạng.

Thời gian qua, nhiều bệnh nhân đến Trung tâm Đột quỵ hồi phục kỳ diệu do được can thiệp kịp thời trong "thời gian vàng". Có thể kể đến trường hợp người đàn ông ở TP Huế được chuyển đến lúc 9h45 sáng 1/9.

Người này vào viện trong tình trạng lơ mơ, liệt hoàn toàn nửa người trái. Quy trình cấp cứu được khởi động khẩn cấp, sau khi xác định bệnh nhân bị tắc mạch do cục máu đông, các bác sĩ sử dụng ống hút chuyên biệt tiếp cận vị trí tắc, hút ra nhiều huyết khối, khôi phục dòng chảy.

Nhờ sự phối hợp kịp thời với các khoa chuyên môn và áp dụng kỹ thuật can thiệp hiện đại, mạch máu người đàn ông được tái thông chỉ sau 15 phút. Đây là khoảng thời gian vàng giúp bảo tồn mô não, tăng cơ hội hồi phục cho bệnh nhân.

Mới đây nhất, một bệnh nhân nam khác khi đang ở nhà đột ngột liệt nửa người trái. Qua thăm khám, bác sĩ chẩn đoán bị tắc động mạch cảnh trong - động mạch não giữa bên phải.

Ê-kip bác sĩ tiến hành can thiệp khẩn cấp, lấy huyết khối, nong mạch theo quy trình chuẩn. Chỉ sau 30 phút, dòng máu não được tái thông, bảo tồn đáng kể phần mô não còn sống sót.

"Bệnh nhân này đến nay hồi phục gần như hoàn toàn, có thể đi lại bình thường, mang lại niềm vui lớn cho gia đình và nguồn động lực để các bác sĩ tiếp tục nỗ lực trong cuộc chiến giành lại sự sống cho người bệnh", ThS.BS Lê Vũ Huỳnh chia sẻ.

Làm gì để phòng xơ vữa động mạch?

Theo Phó Giám đốc Trung tâm Đột quỵ (Bệnh viện Trung ương Huế), các yếu tố nguy cơ xưa vữa động mạch được phân thành hai nhóm. Nhóm không thay đổi gồm tuổi tác, giới tính, tiền sử gia đình.

Nhóm có thể kiểm soát gồm tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, đái tháo đường, hút thuốc lá, béo phì, ít vận động, chế độ ăn nhiều chất béo bão hòa, căng thẳng, viêm mạn tính, suy thận mạn.

Xơ vữa động mạch thường âm thầm nhưng có thể cảnh báo qua các triệu chứng như đau ngực, khó thở, tê yếu chân tay, chuột rút khi đi bộ, rối loạn nhịp tim.

Khi xảy ra đột quỵ, bệnh nhân có biểu hiện méo miệng, nói khó, yếu liệt một bên, đau đầu dữ dội, nhìn mờ hoặc mất thị lực tạm thời, đây là tình huống cấp cứu y tế khẩn cấp.

Các biện pháp phòng tránh xơ vữa động mạch cơ bản gồm:

• Bỏ thuốc lá và tránh khói thuốc thụ động.
  
• Ăn uống khoa học, tăng rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, cá; hạn chế thịt đỏ, đồ chiên rán, thực phẩm chế biến sẵn, đường và muối.
  
• Tập thể dục thường xuyên, ít nhất 150 phút/tuần.
  
• Duy trì cân nặng hợp lý, hạn chế bia rượu, kiểm soát căng thẳng. Khám sức khỏe định kỳ, kiểm soát huyết áp, đường huyết, mỡ máu.

Theo bác sĩ, theo một số thống kê, tại Việt Nam cứ 10 người trưởng thành, có 5 người bị tăng cholesterol máu.

Với người có nguy cơ cao, bác sĩ có thể chỉ định thuốc hạ cholesterol, thuốc hạ huyết áp, thuốc chống kết tập tiểu cầu hoặc thuốc điều trị tiểu đường. Trường hợp nặng, cần nong mạch, đặt stent, phẫu thuật bắc cầu hoặc can thiệp nội mạch.

Người trẻ cần chủ động hình thành thói quen lành mạnh từ sớm thông qua việc có chế độ ăn khoa học, vận động thường xuyên, không hút thuốc, hạn chế rượu bia, duy trì cân nặng hợp lý, kiểm soát căng thẳng và khám sức khỏe định kỳ.

ThS.BS Lê Vũ Huỳnh nhấn mạnh, người trẻ cần chủ động kiểm soát yếu tố nguy cơ ngay từ đầu, không chờ có triệu chứng mới đi khám, bởi lúc đó tổn thương mạch máu đã nặng.

"Xơ vữa động mạch là nguyên nhân hàng đầu của đột quỵ và nhiều biến chứng tim mạch. Tuy nhiên, bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát nếu phát hiện sớm và phòng ngừa từ đầu.

Thay đổi lối sống, tuân thủ khuyến cáo y tế là chìa khóa để giảm nguy cơ, bảo vệ sức khỏe tim mạch và não bộ, đồng thời giảm gánh nặng cho cộng đồng", ThS.BS Lê Vũ Huỳnh chia sẻ.