Khẩu rang là loại gạo nếp đặc biệt ở Bắc Hà (Lào Cai), do người Tày sáng tạo ra cách làm. Chị Khánh Huyền (35 tuổi) cho biết: “Đây được coi là đặc sản nổi tiếng của người đồng bào ở quê tôi. Nó được làm từ loại thóc nếp truyền thống vừa dẻo vừa thơm, được mọi người ưa thích bởi sự khác biệt về cách sơ chế từ hạt thóc non thành hạt gạo”.
Thường để có gạo nếp, người đồng bào sẽ trồng lúa nếp, chăm bón rồi đợi đến khi chín sẽ thu hoạch, tách thành thóc, phơi khô và khi nào cần dùng sẽ xay xát lấy gạo. Song với khẩu rang, người Tày gặt từ khi hạt thóc còn non, chỉ cần chín một nửa bông lúa là gặt về. Sau đó, họ cẩn thận dùng tay tuốt từng bông lúa tách hạt, đem số thóc đi đồ như đồ xôi, khi nào hạt thóc chín là được.
“Xong xuôi, người ta phơi khô số thóc đã đồ như phơi thóc bình thường dưới ánh nắng nhẹ để hạt gạo khi xay xát không bị gãy và có màu sắc không đẹp, giữ được độ thơm ngon. Nếu phơi dưới trời nắng to, nhiệt độ cao sẽ làm cho gạo bị gãy nát, màu trắng không đều, khi nấu chín sẽ không còn mùi thơm đặc trưng”, chị Khánh Huyền nói.
Khẩu rang là loại gạo nếp đặc biệt ở Bắc Hà (Lào Cai), do người Tày sáng tạo ra cách làm.
Khẩu rang được cho là ngon sẽ có màu trắng trong, hơi đục không giống màu trắng bạc như gạo nếp thường. Và cách nấu gạo khẩu rang cũng khó hơn so với gạo nếp thông thường. Theo chị Khánh Huyền để có được cơm ngon, thơm dẻo, chị em phải rất cẩn thận, tỉ mỉ trong việc đồ. Theo đó khẩu rang được ngâm với nước lạnh khoảng một tiếng trước khi nấu, nước để ngâm chỉ đổ xâm xấp mặt gạo, không cho nhiều nước sẽ làm cho cơm bị nhão và nhạt vị. Sau đó, họ cho gạo vào đồ cách thủy.
Trong khi đồ phải chú ý lửa: khi nước chưa sôi có thể đun to lửa, khi nước bắt đầu sôi và bốc hơi thì cho lửa nhỏ vừa phải để cho hạt gạo chín từ từ. Khi chín có thể giỡ xôi ra bát để dùng. Khẩu rang thường được dùng với đậu xị, một loại đồ chấm quen thuộc của vùng cao làm từ đậu tương. Khi ăn chúng ta sẽ cảm nhận được mùi thơm của cốm, vị ngọt của gạo non.
Khẩu rang thường được dùng với đậu xị, một loại đồ chấm quen thuộc của vùng cao làm từ đậu tương.
“Khẩu rang đồ không có mùi thơm như gạo nếp thông thường mà có một mùi thơm dịu mát. Nó được dùng trong lễ cúng cơm mới cùng với cốm. Đây là một lễ vật không thể trong lễ cúng. Vì vậy, xưa gia đình người Tày nào ở quê mình cũng làm khẩu rang và cốm mỗi khi mùa gặt về để cúng trong lễ cơm mới. Ngày nay, du lịch phát triển món ăn trở thành đặc sản nổi tiếng hẫp dẫn du khách. Do đó ai đến Bắc Hà nhớ thưởng thức món ăn này kẻo hối hận”, chị Khánh Huyền nói.