Bộ trưởng Bộ KH&CN: 'Phát triển làm cạn kiệt tài nguyên là thiếu đạo đức'

Phát triển xanh và bền vững là thách thức lớn của nhân loại

Trong khuôn khổ Hội nghị Thượng đỉnh Đối tác vì tăng trưởng xanh và mục tiêu toàn cầu 2030 (P4G) Việt Nam năm 2025, sáng nay (17/4) đã diễn ra Phiên thảo luận cấp Bộ trưởng với chủ đề: "Công nghệ đột phá chuyển đổi xanh và phát triển bền vững trong kỷ nguyên thông minh", do Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng chủ trì.

Phiên thảo luận tập trung vào ba nội dung trọng tâm: Tận dụng xu hướng số hóa và ứng dụng AI trong giảm phát thải và tối ưu tài nguyên; thúc đẩy hợp tác công - tư nhằm tối đa hóa tiềm năng đổi mới sáng tạo trong chuyển đổi xanh; giải pháp khắc phục các rào cản kỹ thuật, hạ tầng và an ninh dữ liệu để thúc đẩy ứng dụng công nghệ với sự tham gia của các đại diện các đoàn quốc tế.

Phát triển xanh là một bước tiến lớn của văn minh nhân loại. Lịch sử phát triển của con người từ trước đến nay cơ bản là dựa trên tiêu thụ và làm cạn kiệt tài nguyên, và với tốc độ ngày một cao hơn. Và trong khi tiêu thụ rất nhiều tài nguyên, chất thải tạo ra đã làm ô nhiễm môi trường. Nhiều đến mức mà mẹ thiên nhiên đã phải lên tiếng.

"Động đến mẹ thiên nhiên là chúng ta đã động đến gốc của sự sống. Sự phát triển như vậy là thiếu bền vững. Sự phát triển như vậy là thiếu đạo đức. Sự phát triển như vậy là thiếu trách nhiệm với con cháu mình", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nói.

Người Việt Nam thường nói, có một thứ là vô hạn, đó là trí tuệ của một con người. Trí tuệ của hàng chục tỷ con người thì còn vô hạn hơn nữa. Nhưng trí tuệ con người lại đang nằm ngủ là chính. Nó chỉ được đánh thức khi có thách thức. Nếu thách thức là vô hạn thì trí tuệ con người mới trở thành vô hạn. Phát triển xanh và bền vững là một thách thức lớn của nhân loại. Và vì thách thức này là rất lớn nên trí tuệ con người sẽ được kích hoạt và cũng sẽ trở nên rất lớn để giải quyết thách thức này.

Việt Nam cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Chúng tôi là một trong những quốc gia đầu tiên xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện Chương trình nghị sự 2030 chuyển hướng từ mô hình tăng trưởng truyền thống sang tăng trưởng xanh và kinh tế số. Đây là những cam kết mạnh mẽ, tạo một áp lực lớn cho chính mình, để kích hoạt trí tuệ Việt Nam, để tìm kiếm ĐMST toàn cầu để giải bài toán phát triển xanh của Việt Nam và nhân loại.

Chuyển đổi xanh là một chặng đường dài. Bởi vậy, chúng ta cần xây dựng một hệ sinh thái xanh hoàn chỉnh và cân bằng, bao gồm thể chế xanh, hạ tầng xanh, nhân lực xanh, công nghệ xanh, dữ liệu xanh và văn hoá xanh. Trong hệ sinh thái này, công nghệ xanh có vai trò quyết định.

Phát triển xanh và bền vững là phát triển dựa trên KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số cũng hướng vào phục vụ phát triển xanh và bền vững. Việt Nam đã đưa bộ 3 này về chung một bộ quản lý nhà nước. Coi KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là lựa chọn chiến lược, ưu tiên hàng đầu.

Về ưu tiên ứng dụng và phát triển các công nghệ mới. Với Việt Nam, các công nghệ đột phá có thể tạo ra sự thay đổi căn bản, sự phát triển xanh của nhân loại là hydrogen, pin thế hệ mới, công nghệ carbon thấp, công nghệ tuần hoàn. Các công nghệ số thế hệ mới tạo động lực cho chuyển đổi xanh là AI, IoT, Big Data, Chip bán dẫn. Đó đều là các công nghệ được Chính phủ Việt Nam lựa chọn là các công nghệ chiến lược để ưu tiên phát triển.

Cũng như cả thế giới, Việt Nam coi AI là công nghệ cốt lõi nhất của cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Chuyển đổi số của Việt Nam đang được chuyển thành chuyển đổi AI. Nhưng cách tiếp cận AI của Việt Nam là AI không thay thế con người mà chỉ tăng thêm quyền năng cho con người (Empower con người). AI giải phóng con người khỏi một số việc mà con người không giỏi (thí dụ như phải nhớ nhiều, phải xử lý nhiều dữ liệu) để con người làm tốt hơn những việc còn lại, những việc mà con người giỏi hơn (thí dụ làm những việc không có dữ liệu). AI là trợ lý giúp việc của con người, làm cho con người thông minh hơn, happy hơn. Và đặc biệt, AI làm cho mọi hoạt động thông minh hơn, tối ưu hơn và vì thế tiết kiệm tài nguyên hơn.

Trí tuệ nhân tạo rất thông minh, nhưng nếu chính con người không thông minh hơn, không thông minh hơn trong cách phát triển thì các nguy cơ vẫn còn đó. Bởi vậy, trí tuệ nhân tạo phải giúp con người thông minh hơn, đây nên là yêu cầu số 1 với AI, và cũng nên là yêu cầu số 1 để con người có thể phát triển một cách văn minh hơn, tức là phát triển xanh hơn, bền vững hơn.

Chuyển đổi xanh và chuyển đổi số là một cặp song sinh

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: Muốn xanh thì phải số. Lên môi trường số, con người sẽ tiêu xài vật chất ít đi. Các hoạt động trên môi trường số cũng sẽ hiệu quả hơn, vì phi khoảng cách, phi trung gian và phi tiếp xúc. Việt Nam thúc đẩy chuyển đổi số một cách toàn dân và toàn diện trên mọi lĩnh vực.

Bộ trưởng cho rằng, muốn số thì phải xanh. Chuyển đổi số thì phải xanh. Các trung tâm dữ liệu sẽ là hộ tiêu dùng điện lớn nhất trong tương lai. Vậy, chuyển đổi số phải dùng điện xanh, phải sử dụng điện năng hiệu quả. Các trung tâm dữ liệu mới của Việt Nam phải có hiệu suất sử dụng PUE dưới 1,3.

Muốn chuyển đổi xanh thì phải có các tiêu chuẩn xanh. Tiêu chuẩn là dẫn dắt quốc gia, một quốc gia muốn hướng tới đâu thì dùng tiêu chuẩn để hướng tới đó. Chuyển đổi xanh là vấn đề toàn cầu, chúng ta cần hợp tác về xây dựng bộ tiêu chuẩn xanh toàn cầu.

Về sử dụng hiệu quả các nguồn lực sẵn có, từ tài nguyên thiên nhiên, năng lượng, tri thức đến dữ liệu và vốn. Nhân loại hiện chưa sử dụng hiệu quả các nguồn lực sẵn có. Tái chế mới đạt khoảng 7,2%, lãng phí lương thực trên 30%, hiệu suất sử dụng điện năng mới đạt 30-40%, mới có 5% dữ liệu được phân tích và sử dụng có hiệu quả, mới có 2% tổng tài sản tài chính toàn cầu được đầu tư vào lĩnh vực phát triển xanh và bền vững.

Lời giải có thể là, dùng IoT để số hoá toàn bộ thế giới thực và AI để giám sát hiệu quả hoạt động của toàn bộ thế giới thực, và từ đó, đánh giá và ra quyết định điều chỉnh thì con người sẽ sử dụng các tài nguyên hiệu quả hơn rất nhiều.

"Phát triển xanh và bền vững phải trở thành lối sống của từng người dân. Tiêu xài của nhân loại là tổng tiêu xài của gần 9 tỷ người. Lãng phí hay hiệu quả là do từng người dùng, và hàng ngày. Việc tuyên truyền hiệu quả nhất là phát triển một trợ lý ảo 24/7 có thể trả lời mọi vướng mắc và hướng dẫn người dân sống xanh và tiêu dùng xanh.

Chúng tôi kêu gọi hành động toàn cầu, thúc đẩy hợp tác đa phương, sáng tạo những mô hình hợp tác mới, chia sẻ kinh nghiệm, công nghệ và hỗ trợ các nước đang phát triển trong quá trình chuyển đổi xanh", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nói.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đề xuất thành lập trang web để các quốc gia thuộc P4G, các tập đoàn, công ty có thể tiếp cận một cách thuận lợi và nhanh nhất thông tin về các công nghệ, kinh nghiệm trong chuyển đổi xanh. Thành lập "Mô hình đổi mới sáng tạo mở" trong các nước thành viên P4G để hình thành cầu nối giữa các nhà cung cấp giải pháp, công nghệ và các tập đoàn, tổ chức có nhu cầu chuyển đổi xanh.

Tô Hội