Xây nhà trên đất của người khác: Người xây có thể chịu trách nhiệm hình sự

Tháng 9/2024, bà Trần Thị Kim Loan và ông Nguyễn Đăng Ca mua lô đất 60 m2 tại thôn 7, xã Kiền Bái, huyện Thủy Nguyên (cũ) (nay thuộc phường Thiên Hương, TP Hải Phòng), đã sang tên sổ đỏ. Ngày 12/11/2024, bà Loan phát hiện vợ chồng ông Đỗ Văn Hữu - bà Vũ Thị Tuyến đang xây nhà 2 tầng trên phần đất này.

Gia đình bà Loan yêu cầu dừng thi công, trả lại đất nhưng không được, đã trình báo chính quyền. UBND xã Kiền Bái khi đó, xác định ông Hữu xây nhầm, do đất ông mua cách đó bốn thửa, và nhiều lần yêu cầu dừng xây dựng nhưng ông này không chấp hành.

Ngày 11/8/2025, TAND khu vực I - Hải Phòng tuyên buộc ông Hữu tháo dỡ công trình, trả lại đất cho bà Loan. Tuy nhiên, ông Hữu vẫn tiếp tục hoàn thiện nhà, chuyển đến ở, đồng thời đề nghị mua lại mảnh đất từ bà Loan và gửi đơn kháng cáo bản án sơ thẩm.

Luật sư Nguyễn Văn Nam - Đoàn luật sư TP Hà Nội cho biết, tranh chấp đất đai, về mốc giới giữa các hộ liền kề là việc diễn ra phổ biến trong đời sống xã hội, là việc khó tránh khỏi trong cuộc sống.

Trong sự việc này, sau khi hoàn tất thủ tục được ghi nhận là chủ sử dụng quyền sử dụng đất, trong thời gian ngắn ông Hữu đã tiến hành xây dựng công trình nhà ở trên thửa đất của bà Loan.

Do đó, việc ông Hữu "xây nhầm" nhà trên đất bà Loan là việc làm vô tình hay có chủ ý cần được các cơ quan giải quyết tranh chấp xem xét, làm rõ về lỗi, ý thức của các bên dẫn đến vụ việc.

Ông Hữu xây dựng công trình trên đất của bà Loan mà không được sự đồng ý của chủ đất là sai quy định pháp luật. Do đó, để đảm bảo quyền sử dụng đất hợp pháp của bà Loan, tòa án đã buộc ông Hữu phải tự tháo dỡ công trình và trả lại đất, quyết định này là hoàn toàn phù hợp với quy định của pháp luật.

Luật sư Nguyễn Văn Nam nhận định thêm, việc gia đình ông Hữu xây dựng nhà trên phần đất đã có Giấy chứng nhận quyền sử dụng hợp pháp của bà Loan là hành vi xâm phạm nghiêm trọng quyền sử dụng đất của người khác.

Theo Điều 11 Luật Đất đai 2024, hành vi "lấn, chiếm đất, hủy hoại đất; sử dụng đất không đúng mục đích, không đúng thẩm quyền" bị nghiêm cấm. Trường hợp này, ngay cả khi ban đầu có thể nói là "nhầm lẫn", thì sau khi chính quyền địa phương và tòa án đã yêu cầu dừng thi công, trả lại đất, nhưng đương sự vẫn cố tình hoàn thiện công trình và dọn vào ở thì không còn là nhầm lẫn. Đây là hành vi cố ý vi phạm pháp luật.

Theo luật sư Nam, việc truy cứu trách nhiệm pháp lý trong trường hợp này là có thể bao gồm cả dân sự, hành chính và thậm chí là hình sự. Cụ thể, về dân sự, căn cứ Điều 166 và Điều 584 Bộ luật Dân sự 2015, người tự ý sử dụng đất do bà Loan đứng tên buộc phải trả lại đất cho bà Loan, đồng thời có thể phải bồi thường thiệt hại phát sinh như việc chủ đất mất quyền sử dụng trong thời gian dài, chi phí tố tụng, chi phí ngăn chặn hành vi vi phạm.

Về hành chính, hành vi chiếm đất và xây dựng trái phép có thể bị xử phạt theo Nghị định 91/2019/NĐ-CP và Nghị định 16/2022/NĐ-CP, với mức phạt từ vài chục triệu đồng, đồng thời buộc tháo dỡ công trình, khôi phục hiện trạng ban đầu.

Về hình sự, nếu sau khi bản án có hiệu lực mà người vi phạm vẫn cố tình không thi hành, hành vi này có thể bị xử lý theo Điều 380 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) về "Tội không chấp hành án", với khung hình phạt lên đến 3 năm tù giam.

Về hướng giải quyết, luật sư Nam cho biết, sau khi có bản án, các bên phải nghiêm túc chấp hành. Việc ông Hữu đề nghị mua lại đất chỉ có thể coi là thỏa thuận dân sự ngoài bản án và hoàn toàn phụ thuộc vào sự tự nguyện của bà Loan. Nếu bà Loan không đồng ý, việc đã xây dựng nhà không phải là căn cứ pháp lý để buộc bà phải bán đất.

Phúc Đức