Rủi ro cháy nổ của trạm sạc xe điện tự phát

Trào lưu trạm sạc xe điện trong quán cà phê

Không còn đơn thuần là nơi uống nước, ăn cơm, ngày càng nhiều hàng quán ở TPHCM "biến hình" thành điểm dừng chân cho những chiếc xe điện cần nạp năng lượng. Với vài ổ cắm, võng nằm và ly cà phê mát lạnh, mô hình trạm sạc kiêm quán phục vụ đang dần trở thành cứu cánh cho tài xế công nghệ, shipper và cả người dân có nhu cầu.

Mô hình quán cà phê kết hợp trạm sạc xe điện bắt đầu xuất hiện tại TPHCM từ giữa năm 2024 và đã phát triển mạnh mẽ trong vài tháng gần đây. Hiện tại, thành phố có gần 20 quán kiểu này, trải đều khắp các quận như Bình Thạnh, Bình Chánh, Gò Vấp, Phú Định. Bên cạnh khu vực nghỉ ngơi và sạc, một số quán còn cung cấp thêm phòng tắm, dịch vụ rửa xe, sửa chữa và bảo trì xe điện.

Tại nhiều khu dân cư, hẻm nhỏ hay bãi xe ở TPHCM, không khó để bắt gặp các điểm sạc xe điện được thiết lập tự phát. Một ổ cắm kéo dài, vài bộ sạc đặt sát tường, đây là cách nhiều người dân, chủ quán cà phê hay bãi xe tận dụng mặt bằng để phục vụ nhu cầu ngày càng lớn của người sử dụng xe máy, ô tô điện.

Giá mỗi lần sạc xe dao động từ 8.000-20.000 đồng, kèm theo đó là các dịch vụ ăn uống bình dân như mì gói 5.000 đồng hay nước giải khát từ 15.000-20.000 đồng. Đáng chú ý, các trạm sạc tự phát phần lớn sử dụng ổ điện dân dụng, không có thiết bị bảo vệ, không kiểm soát dòng điện hoặc công suất, cũng chưa qua kiểm định an toàn.

Tuy nhiên, vẫn có một số nơi đầu tư lắp đặt các tủ điện nhỏ gắn sát tường, tích hợp đầy đủ thiết bị sạc và dây dẫn bên trong, được thiết kế khép kín, cách ly hoàn toàn với người dùng để đảm bảo an toàn trong quá trình sạc. Đồng thời, các điểm này còn trang bị thêm thiết bị phòng cháy chữa cháy nhằm hạn chế rủi ro sự cố điện.

Ông Lê Thanh Hải - Giám đốc Trung tâm tư vấn ứng dụng kinh tế (Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM) cho biết, nguy cơ cháy nổ chủ yếu đến từ đường truyền dân sinh kém chất lượng chứ không phải xe hay pin.

Theo ông Hải, qua quá trình khảo sát ý kiến các chuyên gia chuyên môn về năng lượng điện thì nguyên nhân chủ yếu gây cháy nổ phương tiện điện thời gian qua là do đường truyền ở các khu nhà trọ, khu chung cư cũ không đảm bảo, còn quá trình chuyển điện từ phích cắm tới ổ sạc xe, cho tới phương tiện có độ an toàn rất cao.

Chính vì vậy, trong đề án, Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM đã đề xuất chính quyền địa phương cần tăng cường kiểm tra, khuyến nghị các chủ nhà trọ thiết kế lại hệ thống điện đồng bộ để đảm bảo cho việc sạc pin qua đêm và có kiểm tra, giám sát để đảm bảo an toàn.

Theo TS Đỗ Chí Phi, Trưởng khoa Điện – Điện tử trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng, điều nguy hiểm nhất ở các điểm sạc kiểu tự phát này là người vận hành không nắm rõ hệ thống điện trong quán của mình chịu được bao nhiêu tải.

Nguy cơ cháy không đến từ bộ sạc hay pin xe mà đến từ dây dẫn điện âm tường, vốn thiết kế chỉ để phục vụ vài thiết bị gia dụng. Khi sạc nhiều xe cùng lúc, dòng điện tăng cao, dây dẫn sinh nhiệt, nếu không đủ tải sẽ âm ỉ cháy từ bên trong rất khó phát hiện cho đến khi lửa bùng lên, chuyên gia phân tích.

Ông Phi cho rằng, ít nhất mỗi điểm kinh doanh phải lắp đặt thiết bị giới hạn dòng khi dòng điện vượt mức cho phép, hệ thống sẽ tự ngắt. Đồng thời cần kiểm tra hệ thống dây dẫn định kỳ. Đây là giải pháp đơn giản nhất để tránh thảm họa.

Cần quy định kinh doanh dịch vụ sạc phải đăng ký với điện lực

Theo các chuyên gia, hiện chưa có bất kỳ văn bản pháp lý nào hướng dẫn, giám sát hay cấp phép cho mô hình "quán kiêm trạm sạc" này. Đã đến lúc cơ quan chức năng phải vào cuộc, đưa ra bộ quy chuẩn về kỹ thuật, công suất, phòng cháy chữa cháy (PCCC) cho loại hình này.

Ở góc độ kỹ thuật điện dân dụng, chuyên gia cho rằng xe điện và bộ sạc chính hãng ngày nay đều đạt chuẩn an toàn. Nhưng nơi nguy hiểm lại chính là ổ điện và hệ thống dây dẫn trong nhà. Tuy nhiên mô hình này đang được mở tự phát, chưa có các quy định, quy chuẩn của cơ quan chức năng nên vẫn tiềm ẩn rủi ro cháy nổ rất cao nếu nguồn điện quá tải

Một quán cà phê bình thường chỉ tiêu thụ điện cho quạt, đèn, máy pha cà phê. Nay gánh thêm hàng chục xe điện sạc cùng lúc, mỗi xe 400 – 800W, thì hệ thống cũ không thể chịu nổi. Dây dẫn sinh nhiệt, chập chờn rồi phát cháy – đó là điều đã từng xảy ra tại nhiều nơi.

Các cơ sở có dịch vụ sạc cần được đăng ký chính thức với ngành điện lực. Khi đó, họ sẽ được cấp công tơ riêng, nâng công suất điện, và bắt buộc phải lắp hệ thống ngắt mạch, cảnh báo cháy.

Việt Nam chiếm gần 17% tổng sản lượng tiêu thụ ô tô điện tại khu vực Đông Nam Á. Trong năm 2024, tổng cộng hơn 87.000 xe ô tô điện đã được tiêu thụ tại Việt Nam, đồng thời nhập khẩu 2.343 xe ô tô điện. Hiện nay, hệ thống trụ sạc xe điện có độ bao phủ rộng, được đặt tại các bãi đỗ xe, bến xe, tòa nhà chung cư, văn phòng, trung tâm thương mại, trạm dừng nghỉ, trạm xăng dầu dọc cao tốc, quốc lộ…, đặt ra yêu cầu cần có quy chuẩn kỹ thuật (QCVN) để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, đồng thời tạo thuận lợi cho hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp cũng như bảo vệ quyền lợi, tài sản của người tiêu dùng trước các rủi ro mất an toàn từ trụ sạc xe điện (điện giật, cháy nổ…), tránh phải sử dụng các sản phẩm kém chất lượng, gây mất an toàn cho người sử dụng.

Theo ông Trần Duy Tài, Ban Tiêu chuẩn, Uỷ ban Tiêu chuẩn Đo lường chất lượng Quốc gia cho biết, dự thảo QCVN được xây dựng trên cơ sở tham khảo bộ tiêu chuẩn quốc tế IEC 61851 với phương án tập trung vào các quy định kỹ thuật về an toàn kỹ thuật đối với trụ sạc, có tính đến thực trạng hạ tầng kỹ thuật của Việt Nam. Theo đó, dự thảo QCVN quy định các yêu cầu an toàn kỹ thuật, biện pháp quản lý đồng bộ, hài hoà với thông lệ quốc tế để kiểm soát tốt hơn trụ sạc xe điện lắp đặt, khai thác, sử dụng tại Việt Nam.

Dự thảo có các quy định, yêu cầu kỹ thuật về an toàn điện (bảo vệ chống điện giật, giao diện điện dẫn, bộ tiếp hợp, cụm cáp, thử nghiệm kết cấu đối với trụ sạc xe, bảo vệ quá tải và bảo vệ ngắn mạch); yêu cầu về tương thích điện từ (EMC) đối với trụ sạc xe điện, quy định về phát xạ, miễn nhiễm, truyền thông, đo kiểm thiết bị đo điện năng tiêu thụ của trụ sạc xe điện, ghi nhãn, phương thức đánh giá sự phù hợp, công bố hợp quy đối với trụ sạc xe điện.

Mặt khác, nhằm tạo thuận lợi cho hoạt động sản xuất kinh doanh, cắt giảm chi phí tuân thủ của doanh nghiệp, dự thảo QCVN đưa ra quy định mở, cho phép thừa nhận đơn phương kết quả đánh giá sự phù hợp của các tổ chức đánh giá sự phù hợp nước ngoài đối với trụ sạc nhập khẩu.

QCVN về trụ sạc xe điện sẽ sớm được Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành trong thời gian tới và đây sẽ là công cụ pháp lý kỹ thuật hỗ trợ hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước, bảo vệ người tiêu dùng và định hướng hoạt động sản xuất, kinh doanh, đầu tư của doanh nghiệp