Từ vụ cá khoai tẩm formol, chuyên gia chỉ rõ nguy hại với sức khỏe con người

Vừa qua, lực lượng chức năng tỉnh Thanh Hóa và Hà Tĩnh phát hiện, thu giữ lượng lớn cá khoai được sử dụng formol để bảo quản. Sự việc này khiến nhiều người tiêu dùng đặt ra những lo ngại lớn khi loại hóa chất nguy hiểm vẫn bị đưa vào thực phẩm tiêu dùng hàng ngày.

Formol là chất cấm sử dụng trong thực phẩm tại Việt Nam

Trao đổi với PV Báo Sức khỏe và Đời sống, TS. Hoàng Thị Bạch Yến, Trưởng Khoa Dinh dưỡng - Tiết chế (Bệnh viện Trường Đại học Y - Dược Huế) cho biết, formol hay formalin (dạng lỏng) hoặc formaldehyde (dạng khí) là hợp chất hữu cơ không màu, mùi hăng mạnh, dễ cháy.

Trong công nghiệp, nó được dùng để sản xuất vật liệu xây dựng và để sản xuất nhiều sản phẩm gia dụng. Trong y tế, được dùng như một chất diệt nấm công nghiệp, chất diệt/ức chế vi khuẩn và chất khử trùng, cũng như chất bảo quản trong nhà tang lễ và phòng thí nghiệm y tế.

"Formol là chất cấm sử dụng trong thực phẩm tại Việt Nam vì nó không nằm trong danh mục phụ gia thực phẩm được phép theo quy định của Bộ Y tế", TS. Hoàng Thị Bạch Yến nói.

Theo TS. Hoàng Thị Bạch Yến, việc tiêu thụ thực phẩm chứa formol gây ra những nguy hại nghiêm trọng đối với sức khỏe con người thông qua đường tiêu hóa.

Khi đi vào cơ thể, formol phản ứng với các nhóm amin (thành phần của chất đạm), tạo ra các liên kết bền vững làm thực phẩm (như cá, bún) trở nên dai và cứng hơn. Điều này khiến hệ tiêu hóa của người không thể phân giải được các protein đã bị biến tính, gây ra tình trạng khó tiêu, đầy bụng và rối loạn tiêu hóa mạn tính.

Ở mức độ cấp tính (khi ăn phải lượng lớn), formol là chất ăn mòn mạnh, gây viêm loét thực quản, đau dạ dày dữ dội, nôn mửa và có thể gây xuất huyết tiêu hóa. Nguy hiểm hơn, nếu một người trưởng thành tiêu thụ từ 10g - 50g (hoặc 10ml - 90ml dung dịch) formaldehyde nguyên chất có thể bị suy tạng, co giật, nhiễm toan chuyển hóa và dẫn đến tử vong nhanh chóng.

Về lâu dài, việc tích tụ formol sẽ làm tổn thương gan, thận, gây sai lệch nhiễm sắc thể, có khả năng gây dị tật bẩm sinh hoặc sảy thai và đặc biệt là làm tăng nguy cơ mắc các bệnh ung thư, đặc biệt là ung thư vòm họng, xoang mũi và máu.

Phơi nhiễm formaldehyde qua đường hô hấp ở mức cấp tính (dưới dạng formalin) thông qua phơi nhiễm với các vật dụng trong nhà hoặc nơi làm việc có chứa formaldehyde có thể ảnh hưởng đến nhiều cơ quan, bao gồm mắt, mũi, họng, da và cả đường hô hấp trên lẫn dưới.

Tiếp xúc với formaldehyde gây kích ứng và ăn mòn ở mắt, dẫn đến các triệu chứng như cảm giác nóng rát, chảy nước mắt, viêm kết mạc, đục giác mạc, và trong trường hợp nặng có thể mất thị lực. Chất này cũng gây kích ứng hệ hô hấp trên, có thể khởi phát hen phế quản, viêm phổi, phù phổi và co thắt phế quản.

"Ngoài ra, phơi nhiễm formaldehyde cấp tính trong thời gian ngắn còn được ghi nhận có liên quan đến suy giảm nhanh chức năng mạch máu ở chi trên và tăng stress oxy hóa", TS. Hoàng Thị Bạch Yến chia sẻ.

Dấu hiệu nghi ngờ thực phẩm bị tẩm formol

Theo TS. Hoàng Thị Bạch Yến, không có dấu hiệu nào chắc chắn 100%, muốn khẳng định thực phẩm bị tẩm formol cần xét nghiệm.

Tuy vậy có thể nghi ngờ khi gặp các dấu hiệu như có mùi lạ (không có mùi tanh đặc trưng của cá mà có mùi hắc của hóa chất); cảm quan (cá trông tươi nhưng thịt cứng, không có độ mềm dẻo tự nhiên, chậm ươn) và khi đun nấu (thịt cá bị bở, không có vị ngọt của đạm tự nhiên; có thể xuất hiện mùi hắc...).

Trưởng Khoa Dinh dưỡng - Tiết chế (Bệnh viện Trường Đại học Y - Dược Huế) cho hay, nếu đã lỡ ăn phải cá khoai chứa formol, người dân cần theo dõi những biểu hiện theo từng giai đoạn để kịp thời xử trí.

• Giai đoạn cấp tính (ngay lập tức đến 24h): Formol được hấp thu rất nhanh qua đường tiêu hóa. Các triệu chứng ngộ độc cấp tính thường khởi phát sớm, trong vòng vài phút đến vài giờ sau khi ăn.
  
• Giai đoạn diễn tiến (24 - 48h): Bộ Y tế quy định việc điều tra ngộ độc thực phẩm cần tập trung vào các biểu hiện trong vòng 24-48h kể từ khi ăn. Một số biến chứng như co thắt phế quản có thể khởi phát sau 3-4h và trở nên xấu hơn trong vòng 20h tiếp theo.
  
• Giai đoạn mạn tính: Nếu chỉ tiêu thụ một lượng nhỏ (dưới ngưỡng ngộ độc cấp tính), các triệu chứng có thể không biểu hiện ngay mà tích tụ gây hại lâu dài (ung thư, biến đổi gen).
  

TS. Hoàng Thị Bạch Yến cũng cho rằng, triệu chứng sẽ khác nhau tùy thuộc vào nồng độ formol trong thực phẩm. Dấu hiệu sớm nhất thường ở đường tiêu hóa với cảm giác bỏng rát, đau rát dữ dội ở miệng, thực quản và dạ dày, buồn nôn, nôn mửa, có thể nôn ra máu nếu xuất huyết dạ dày, kèm đau bụng co cứng và tiêu chảy.

Khi độc tố ngấm vào máu hoặc hít phải mùi hăng, người bệnh có thể xuất hiện các dấu hiệu về hô hấp như ho khan, khàn giọng, khó thở, đau tức ngực. Trường hợp nặng có thể phù nề thanh quản dẫn đến nghẹt thở.

Ngoài ra còn có các dấu hiệu về thần kinh và toàn thân như chóng mặt, đau đầu, mệt mỏi, mờ mắt, rối loạn ý thức, hôn mê, nhịp tim nhanh, tụt huyết áp. Các biểu hiện rất nặng gồm co giật, tiểu ra máu hoặc suy thận.

TS. Hoàng Thị Bạch Yến khuyến cáo, người dân không tự điều trị, nếu có biểu hiện nôn liên tục hoặc đau bụng dữ dội, cần đến ngay cơ sở y tế gần nhất.

Ngoài ra, nên giữ lại mẫu thực phẩm nghi ngờ hoặc chất nôn để phục vụ công tác xét nghiệm, giúp bác sĩ đưa ra phác đồ điều trị chính xác. Tuyệt đối không tiếp tục sử dụng thực phẩm nghi ngờ vì không có cách nấu nướng hay rửa sạch nào loại bỏ được hoàn toàn formol đã ngấm sâu vào mô thịt.

"Việc thực phẩm tẩm formol gây ra những rủi ro cho sức khỏe cộng đồng. Nếu tiêu thụ thực phẩm nhiễm độc lâu dài làm gia tăng tỷ lệ mắc các bệnh mạn tính không lây trong cộng đồng, có thể gây những ảnh hưởng đến hệ sinh sản, tạo ra rủi ro cho sức khỏe của thế hệ tương lai.

Ngoài ra, những vụ việc thực phẩm bẩn quy mô lớn gây ra tâm lý hoang mang, khiến người dân quay lưng với các sản phẩm truyền thống, ảnh hưởng đến những người kinh doanh chân chính và an toàn thực phẩm, gây ra một số hệ lụy về kinh tế", TS. Hoàng Thị Bạch Yến chia sẻ.