Căn bệnh do vi khuẩn có từ hàng trăm triệu năm trước

Các nhà khoa học đã đưa ra giả thuyết rằng vi khuẩn Chi Mycobacterium (thuộc một dòng họ của vi khuẩn Actinobacteria chứa mầm bệnh được biết là gây ra các bệnh nghiêm trọng ở động vật có vú, bao gồm bệnh lao và bệnh phong ở người) có nguồn gốc từ hơn 150 triệu năm trước. 

Khi khai quật xác ướp Ai Cập có niên đại 2400 năm trước Công nguyên, các nhà nghiên cứu đã phát hiện những dị tật về bộ xương đặc trưng của bệnh lao trong đó có bằng chứng về bệnh lao cột sống với các ổ áp xe đặc trưng. Các tổn thương đặc trưng của căn bệnh này và những bất thường tương tự được minh họa rõ ràng trong nghệ thuật Ai Cập thời kỳ đầu.

Trong Giấy cói Ebers, một chuyên luận y học quan trọng của Ai Cập từ khoảng năm 1550 trước Công nguyên, mô tả sự tổn thương ở phổi. Khuyến cáo rằng nó cần được điều trị bằng cách phẫu thuật và áp dụng một hỗn hợp của cây keo, đậu Hà Lan, trái cây, máu động vật, máu côn trùng, mật ong và muối... Các tài liệu viết đầu tiên mô tả bệnh lao, có niên đại cách đây 3300 và 2300 năm, lần lượt được tìm thấy ở Ấn Độ và Trung Quốc.

Xương người từ thời đồ đá mới cho thấy sự hiện diện của vi khuẩn. Cũng đã có một tuyên bố về bằng chứng về các tổn thương đặc trưng của bệnh lao trong một hóa thạch Homo erectus 500.000 năm tuổi, tuy nhiên phát hiện này còn gây tranh cãi.

Các tài liệu tham khảo đầu tiên về bệnh lao trong nền văn minh ngoài châu Âu được tìm thấy trong kinh Veda. Người cổ nhất trong những ghi chép (Rigveda, 1500 TCN) gọi đây là bệnh dạ xoa, còn Atharvaveda (một trong bốn bộ cổ thư của Ấn Độ) gọi nó là balasa. Chính tại Atharvaveda đã đưa ra mô tả đầu tiên về căn bệnh này và khuyến cáo rằng người bệnh nên được điều trị bằng sữa mẹ, các loại thịt khác nhau, rượu và nghỉ ngơi.

Văn bản y học cổ điển của Trung Quốc Huangdi Neijing (khoảng 400 TCN - 260 CN), đã mô tả một căn bệnh được cho là bệnh lao, gọi là xulao bing (bệnh hao yếu), có biểu hiện đặc trưng ho dai dẳng, sốt, mạch yếu và nhanh, chướng hơi ở ngực và khó thở.

“Càn quét” khắp các châu lục

Dược điển Shennong Bencaojing (khoảng 200–250 CN), do nhà phát minh nông nghiệp huyền thoại Shennong "Thần Nông dân" của Trung Quốc, cũng đề cập đến bệnh lao: "Bệnh này có nhiều triệu chứng thay đổi khác nhau, từ ba mươi sáu đến chín mươi chín loại khác nhau. Nói chung là phát sốt cao, đổ mồ hôi, suy nhược, đau vùng kín, làm mọi vị trí khó khăn. Dần dần, sau nhiều tháng, nhiều năm chịu đựng, bệnh này căn bệnh kéo dài mang đến cái chết cho người mắc phải và sau đó nó được chuyển sang người khác cho đến khi cả gia đình bị xóa sổ”.

Theo ghi chép của Clarissimus Galen - thầy thuốc riêng của Hoàng đế La Mã Marcus Aurelius vào năm 174 sau Công nguyên, các triệu chứng của bệnh lao bao gồm sốt, đổ mồ hôi, ho và đờm có máu; ông cho rằng người bệnh nên hít thở không khí trong lành, uống sữa và có những chuyến đi ra biển… đó là những phương pháp điều trị thành công căn bệnh này.

Vào thời Trung cổ, một căn bệnh ảnh hưởng đến các hạch bạch huyết ở cổ tử cung, được mô tả là một dạng bệnh lao mới. Căn bệnh này được biết đến ở Anh và Pháp là "căn bệnh quái ác của nhà vua", và người ta tin rằng những người bị ảnh hưởng có thể chữa lành sau một cú chạm của nhà vua.

Vào thế kỷ 12 , William ở Malmesbury (Anh) đã báo cáo các phương pháp điều trị bổ sung bao gồm thăm các lăng mộ hoàng gia, chạm vào các vị vua hoặc sử dụng một lá bùa hộ mệnh bằng đồng xu.

Đại dịch trắng ở thế kỷ 19

Tỷ lệ mắc bệnh lao tăng dần trong thời Trung cổ và Phục hưng, trở nên phổ biến hơn bệnh phong, đạt đỉnh điểm giữa thế kỷ 18 và 19 khi những người nông dân chuyển đến các thành phố để tìm việc làm. 

Trong số 1.571 trường hợp tử vong ở thành phố Bristol của Anh từ năm 1790 đến 1796, có 683 người là do bệnh lao. Các thị trấn hẻo lánh, ban đầu bị cô lập khỏi dịch bệnh, dần dần bị lây nhiễm. Những cái chết do lao ở làng Holycross ở Shropshire giữa năm 1750 và 1759 chiếm 1/6 số người chết; mười năm sau là 1/3. Ở thủ đô London, tỷ lệ 1/7 chết vì bệnh lao vào đầu thế kỷ 18, đến năm 1750, tỷ lệ đó tăng lên 1/5,25 và tăng lên 1/4,2 vào khoảng đầu thế kỷ 19.

Cuộc Cách mạng Công nghiệp khiến mật độ dân số tại các thành phố tăng lên, cùng với nghèo đói và bệnh tật đã tạo ra môi trường tối ưu cho sự lây lan của căn bệnh này.

Vào thế kỷ 19, bệnh lao đã giết chết khoảng một phần tư dân số trưởng thành của châu Âu. Ở Tây Âu lục địa, dịch lao có thể đã đạt đến đỉnh điểm vào nửa đầu thế kỷ 19. Ngoài ra, từ năm 1851 đến năm 1910, khoảng 4 triệu người chết vì bệnh lao ở Anh và xứ Wales - hơn 1/3 số người từ 15 đến 34 tuổi và một nửa số người từ 20 đến 24 tuổi chết vì bệnh lao. 

Vào cuối thế kỷ 19, 70–90% dân số thành thị ở châu Âu và Bắc Mỹ đã bị nhiễm vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis, và khoảng 80% những người mà vi khuẩn phát triển thành bệnh lao hoạt động đã chết vì nó. Tuy nhiên, tỷ lệ tử vong bắt đầu giảm vào cuối thế kỷ 19 trên khắp châu Âu và Hoa Kỳ.

Vào thời điểm đó, bệnh lao được gọi là "kẻ cướp đi tuổi trẻ", vì căn bệnh này có tỷ lệ tử vong ở những người trẻ tuổi cao hơn. Các tên khác bao gồm "Đại dịch hạch trắng" và "Cái chết trắng", trong đó "màu trắng" là do tình trạng xanh xao vì thiếu máu của những người bị nhiễm bệnh. 

Cho đến nay khoảng một phần ba dân số thế giới hiện tại đã bị nhiễm vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây bệnh lao. Khoảng 5 - 10% trong số các ca nhiễm virus tiềm ẩn này sẽ tiến triển thành bệnh, nếu không được điều trị kịp thời, nó sẽ cướp đi mạng sống của một nửa số bệnh nhân này.

Hàng năm, trên toàn thế giới có khoảng 8 triệu người mắc bệnh lao và 2 triệu người chết vì căn bệnh này. Vào thế kỷ 19, bệnh lao đã giết chết khoảng một phần người trưởng thành ở châu Âu. Năm 1918, một phần sáu tổng số ca tử vong ở Pháp là do bệnh lao gây ra. Trong thế kỷ 20, ước tính bệnh lao đã giết chết khoảng 100 triệu người.

Cho đến hiện nay, bệnh lao vẫn là một trong những vấn đề sức khỏe quan trọng ở các nước đang phát triển như Việt Nam.