Cẩn trọng liệt mặt do nằm điều hòa quá lạnh trong thời tiết nắng nóng

Gần đây, Bệnh viện Y học cổ truyền Đà Nẵng liên tục tiếp nhận nhiều ca bệnh liệt mặt (liệt dây thần kinh số 7), trong đó có những bệnh nhi ở độ tuổi rất nhỏ và những ca bệnh này đều có điểm chung là xuất hiện triệu chứng bệnh sau khi ngủ dậy, phần lớn nguyên nhân do nằm điều hòa sai cách.

Triệu chứng thường gặp ở các bệnh nhân gồm: Mắt nhắm không kín; mặt không cân xứng, cứng đờ, bị lệch về một bên; một bên miệng bị méo gây khó khăn trong nhai và phát âm.

Trên VTV News, BSCKI Nguyễn Văn Hiệu - Trưởng khoa Châm cứu Dưỡng sinh (Bệnh viện Y học cổ truyền Đà Nẵng) cho biết, có tới hơn 80% các trường hợp bị liệt dây thần kinh số 7 ngoại biên là do lạnh. Trong giai đoạn nắng nóng, mọi người thường xuyên ở trong môi trường có điều hòa và quạt, có khi ngủ dưới điều hòa ở nhiệt độ quá thấp, là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng liệt mặt, méo miệng, không những gây ảnh hưởng đến thẩm mỹ mà còn ảnh hưởng đến tâm lý và chất lượng cuộc sống của người bệnh.

1. Liệt mặt là gì?

Liệt mặt (liệt dây thần kinh số 7, liệt Bell) là một bệnh thần kinh ngoại biên không rõ nguyên nhân. Đây là tình trạng một bên cơ mặt trở nên yếu hoặc chảy xệ xuống do dây thần kinh điều khiển cho cơ mặt bị tổn thương hoặc mất chức năng. Hầu hết bệnh nhân liệt mặt có thể hồi phục hoàn toàn, nhưng cũng có một số người phải mang di chứng suốt cuộc đời. Liệt mặt hai bên rất hiếm gặp với tỷ lệ chỉ 0,3-2% các bệnh liệt trên khuôn mặt.

2. Nguyên nhân gây bệnh liệt mặt

Dây thần kinh số 7 bắt đầu từ hệ thần kinh trung ương, đi qua xương thái dương và tuyến mang tai đến các cơ vùng mặt. Do vậy nguyên nhân liệt dây thần kinh số 7 ngoại biên có thể xuất phát tại thân não, nguyên nhân tại dây thần kinh số 7 hay nguyên nhân do tuyến mang tai hoặc tại xương đá.

Ở những người bình thường, liệt dây thần kinh 7 ngoại vi thường là liệt mặt Bell do dây thần kinh mặt bị viêm hoặc là do nhiễm lạnh đột ngột. Đây là nguyên nhân hay gặp nhất của liệt mặt. Hầu hết các liệt mặt thuộc trường hợp này sẽ hồi phục hoàn toàn trong vòng 6 tháng.

Ngoài ra còn các nguyên nhân khác như: Tai biến mạch máu não, u hệ thần kinh trung ương, do biến chứng chấn thương sọ vùng thái dương, đột quỵ hoặc do viêm tai mũi họng thường xuyên mà ko điều trị dứt điểm.

3. Đối tượng nguy cơ bệnh liệt mặt

Bệnh liệt dây thần kinh 7 ngoại biên gặp ở các mọi đối tượng và mọi lứa tuổi, không phân biệt giới tính và không lây lan.

Những người dễ mắc bệnh là những người có thể trạng yếu, ít tập luyện thể dục, những người hay sử dụng rượu bia, đi sớm về khuya. Ngoài ra những người có tiền sử huyết áp cao, xơ vữa động mạch, hay thức khuya cũng tiềm ẩn nguy cơ mắc bệnh.

4. Triệu chứng bệnh liệt mặt

Dây thần kinh mặt không chỉ chi phối các các cơ vận động vùng mặt hàm, mà còn chi phối các cơ hoạt động không tự chủ bên trong của tuyến lệ, tuyến dưới hàm, cảm giác đến một phần của tai và vị giác cho 2/3 phía trước của lưỡi. Vì vậy, khi bị liệt mặt, tất cả các bộ phận liên quan đến các sợi thần kinh này đều bị ảnh hưởng và có thể xuất hiện các dấu hiệu bao gồm:

Khô mắt, tuyến lệ hoạt động kém, sụp mí hoặc không thể nhắm hay nháy mắt.

Miệng chảy dãi hoặc không thể khép miệng, khó mỉm cười.

Dị cảm vùng trán, vùng khóe miệng.

Đau quanh tai, thái dương, xương chũm, góc hàm.

Thay đổi vị giác.

Nhạy cảm với âm thanh.

Rối loạn nhai nuốt hoặc lời nói.

Trường hợp liệt mặt do nhiễm trùng herpes simplex hoặc zoster, người bệnh còn bị đau dữ dội, sau đó có thể xuất hiện mụn nước và tiến triển thành hội chứng Ramsay-Hunt. Hội chứng Ramsay-Hunt đặc trưng bởi các mụn nước ở vòm miệng hoặc lưỡi do rối loạn chức năng tiền đình - ốc tai gây ra.

5. Liệt dây thần kinh số 7 có nguy hiểm không?

Bệnh liệt dây thần kinh số 7 có thể gây ra các di chứng nặng nề khác nhau như:

Các biến chứng mắt: Viêm kết mạc, viêm giác mạc, loét giác mạc, lộn mí. Các biến chứng này có thể phòng tránh bằng nhỏ mắt bảo vệ, đeo kính, khâu sụn mí hoàn toàn hay một phần.

Đồng vận: Biểu hiện co cơ không tự chủ phối hợp với các hoạt động tự chủ như mép bị kéo khi nhắm mắt. Thất bại trong điều trị, phục hồi chức năng có thể giảm bớt khó chịu này.

Co thắt nửa mặt sau liệt mặt: Biến chứng này gặp ở các thể nặng do tổn thương dây thần kinh với phân bố lại thần kinh một phần.

Hội chứng nước mắt cá sấu: Hiếm gặp, biểu hiện chảy nước mắt khi ăn.

6. Phương pháp chẩn đoán bệnh liệt mặt

6.1. Biểu hiện lâm sàng

Quan sát sự bất đối xứng ở khuôn mặt.

Nhắm mắt bên liệt không kín, mất nếp nhăn mũi má, và khóe miệng so với bên lành.

Khám tổng quát, soi tai, sờ nắn các u, bướu vùng hàm.

Đánh giá chức năng vận động, yêu cầu bệnh nhân: Nâng cao cả hai lông mày (nhíu mày), nhắm chặt cả hai mắt, cười, phồng má, mím môi.

Biểu lộ cả răng trên và dưới (khi nhăn mặt).

Đánh giá chức năng cảm giác đặc biệt, nếu được chỉ định lâm sàng: Cảm giác của mặt và tai, cảm giác vị giác của 2/3 phía trước của lưỡi.

6.2. Hình ảnh học

Hình ảnh không được khuyến khích trong ban đầu để đánh giá bệnh liệt Bell, trừ khi có các triệu chứng như: liệt nửa người đối bên, chóng mặt, kèm đi loạng choạng và mất phối hợp động tác chi, hay các trường hợp liệt mặt do khối u gây ra (ví dụ, u thần kinh mặt, u cholesteatoma, u mạch máu, u màng não), liệt mặt tiến triển tăng dần. Thông thường, các trường hợp trên được khuyến cáo chụp cộng hưởng từ (MRI).

6.3. Đo điện thần kinh – cơ (EMG)

EMG thường được chỉ định trong liệt dây thần kinh mặt, nó có thể giúp đánh giá mức độ tổn thương thần kinh và phục hồi, được thực hiện ít nhất 1 tuần sau khởi phát triệu chứng để tránh kết quả âm tính giả.

6.4. Xét nghiệm

Tổng phân tích tế bào máu để xác định tình trạng nhiễm trùng hoặc rối loạn tăng sinh bạch cầu huyết, đường huyết lúc đói – Hemoglobin A1c để tìm nguyên nhân đái tháo đường.

6.5. Kháng thể huyết thanh đối với herpes zoster

Phân tích dịch não tủy chỉ định khi liệt mặt hai bên trong bệnh cảnh viêm đa rễ dây thần kinh hủy myelin cấp tính (còn gọi là hội chứng Guillain-Barré).

7. Phương pháp điều trị bệnh liệt mặt

Theo BS.CKII Võ Đôn (Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM), các mục tiêu chính của việc điều trị bệnh liệt mặt là tăng tốc độ phục hồi, giúp phục hồi hoàn toàn, ngăn ngừa các biến chứng giác mạc và các di chứng khác. Tuỳ vào mức độ bệnh và nguyên nhân gây bệnh mà bác sĩ có thể chỉ định một hoặc kết hợp nhiều phương pháp điều trị cho bệnh nhân.

Dùng thuốc: Corticosteroid trong vòng 72 giờ kể từ khi bắt đầu các triệu chứng của bệnh liệt Bell trong vòng 10 ngày. Lợi ích của corticosteroid sau 72 giờ là không rõ ràng. Ở bệnh nhân tiểu đường và phụ nữ có thai nên tùy trường hợp sẽ cân nhắc.

Bảo vệ mắt: Cần bảo vệ và chăm sóc kỹ lưỡng cho mắt nhằm tránh các biến chứng có thể dẫn đến suy giảm chức năng mắt. Người bệnh nên bảo vệ giác mạc khỏi bị mất nước, khô hoặc trầy xước bằng thuốc mỡ tra mắt ban ngày và ban đêm theo chỉ định của bác sĩ. Đồng thời, cần thường xuyên đeo kính khi ra ngoài trời để bảo vệ mắt khỏi các tác nhân gây hại như nắng, gió và khói bụi.

Tập vật lý trị liệu: Trị liệu bằng việc tự động xoa bóp cơ vùng mặt giúp mau phục hồi.

Châm cứu: Cho đến nay, chưa có bằng chứng nào cho thấy châm cứu có tác dụng phục hồi vận động dây thần kinh mặt. Châm cứu là một trong những phương pháp điều trị hỗ trợ truyền thống của phương Đông.

Kích điện qua da: Ở những bệnh nhân bị tổn thương dây thần kinh mặt mãn tính, phương pháp kích thích điện qua da lâu dài có thể giúp điều trị bệnh. Phương pháp này giúp thúc đẩy tái tạo nội tâm thông qua kích thích điện, từ đó cải thiện tình trạng liệt mặt.

Phẫu thuật: Các loại phẫu thuật dây thần kinh không có chỉ định trong liệt dây thần kinh mặt giai đoạn cấp, chỉ định thường sau giai đoạn tái tạo dây thần kinh mặt mục đích thẩm mỹ là chính trong các trường hợp liệt mặt nặng, điều trị nội khoa muộn để lại di chứng.

8. Phòng ngừa bệnh liệt mặt

Vận động, tập thể dục hàng ngày.

Không uống rượu, bia.

Không thức khuya.

Phòng ngừa cảm cúm và các loại virus gây bệnh.

Nâng cao sức đề kháng để chống lại các bệnh là yếu tố, nguy cơ gây liệt mặt như đái tháo đường, tai mũi họng, u não, u hệ thần kinh trung ương…

Tránh ngủ ở nơi có gió lùa.

Tránh ngủ ở nhiệt độ quá lạnh hay hơi lạnh trực tiếp từ quạt hay điều hòa vào vùng đầu mặt.

Tránh tiếp xúc đột ngột với nước lạnh, như uống nước đá hay tắm ngay sau khi đi ngoài trời nắng nóng về.

Không nên tắm quá khuya, thời gian tắm tốt nhất là trước 19h.

Cần điều trị sớm các chứng viêm nhiễm ở tai, mũi, họng để tránh các biến chứng ảnh hưởng tới dây thần kinh số 7.