Nhiễm trùng huyết sơ sinh nguy hại với trẻ như thế nào?

BS Bạch Thị Chính (Giám đốc Y khoa, Hệ thống Tiêm chủng Vaccine Việt Nam) nhận định, nhiễm trùng máu sơ sinh (nhiễm khuẩn huyết) là căn bệnh vô cùng nguy hiểm, với tỷ lệ tử vong cao từ 20-50%.

Nhiễm trùng máu sơ sinh là tình trạng nhiễm trùng cấp tính mức độ nặng ở trẻ từ lúc sinh cho đến 28 ngày tuổi. Trẻ sơ sinh rất dễ bị nhiễm trùng bởi hệ thống miễn dịch – tuyến “phòng thủ” bảo vệ cơ thể khỏi tác nhân gây bệnh… chưa phát triển hoàn chỉnh, nhất là trẻ nhẹ cân và sinh non.

Nhiễm trùng máu có thể xảy ra với bất kỳ trẻ sơ sinh nào, có thể xuất hiện trước, trong và sau khi sinh. Nguyên nhân của nhiễm trùng máu sơ sinh thường do các loại vi khuẩn như: Streptococcus pneumoniae (phế cầu khuẩn), Haemophilus influenzae, E.coli, Klebsiella, Pseudomonas… gây ra. Đa số các trường hợp nhiễm bệnh phải được điều trị tích cực, không sẽ nguy hiểm đến tính mạng của trẻ.

1.  Nhiễm trùng máu sơ sinh nguy hiểm như thế nào?

Nhiễm trùng máu ở trẻ sơ sinh là một bệnh cấp tính do vi khuẩn lưu hành trong máu, gây ra các triệu chứng lâm sàng đa dạng, làm suy đa phủ tạng, sốc nhiễm khuẩn. Nhiễm trùng huyết ở trẻ sơ sinh có thể xảy ra sớm nhưng cũng có thể xảy ra muộn từ 1 - 2 tuần sau khi trẻ ra đời. Trẻ vừa chào đời dễ bị nhiễm trùng sơ sinh vì điều kiện sinh sản (dụng cụ, môi trường, bản thân người đỡ đẻ) không đảm bảo yếu tố vệ sinh dễ khiến vi trùng đi qua da, dây rốn vào máu, lan tràn khắp cơ thể, trong đó có não, gây viêm não - màng não, dễ để lại di chứng kể cả khi đã được điều trị tích cực. 

Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ rất dễ bị nhiễm khuẩn huyết. Bệnh có diễn tiến nặng trong khoảng thời gian rất nhanh, tiên lượng khó lường trước, tỷ lệ tử vong rất cao. Các triệu chứng lâm sàng của nhiễm khuẩn huyết trẻ sơ sinh thường rất đa dạng, phức tạp nhưng không đặc hiệu do dễ nhầm lẫn với các bệnh lý bẩm sinh như suy tim, suy hô hấp, rối loạn chuyển hóa….

Nhiễm khuẩn huyết có thể gây biến chứng nguy hại như:

Biến chứng nguy hiểm nhất do nhiễm trùng máu là sốc nhiễm khuẩn, biến chứng này có thể gây suy hô hấp, suy tim, đột quỵ, suy các cơ quan và tử vong, kể cả khi đã được điều trị tích cực.

Kế tiếp là hiện tượng tăng đông máu. Cụ thể, Fibrinogen (một protein rất cần thiết cho sự hình thành cục máu đông) sẽ được chuyển thành Fibrin, tạo nên các cục máu đông trong vi tuần hoàn làm nặng nề thêm tổn thương tại các cơ quan. Nhiễm trùng máu làm giảm nồng độ của protein C, protein S, antithrombin III và TFPI, những yếu tố có tác dụng điều hòa quá trình đông máu. Khi hiện tượng này xảy ra có thể dẫn đến tình trạng thiếu máu, tắc mạch ở các cơ quan, trẻ có thể tử vong nếu bị nhồi máu phổi, máu não, thiếu máu cơ tim…

Nhiễm trùng máu sơ sinh còn dẫn đến nguy cơ suy đa tạng. Đây là biến chứng rất nặng, trẻ sơ sinh mắc trường hợp này phải được điều trị tích cực, lọc máu liên tục, thậm chí phải thở máy để thay thế các chức năng của gan, thận đang bị suy giảm nghiêm trọng.

Trẻ sơ sinh bị nhiễm trùng máu có tỷ lệ tử vong cao, lên tới 20-50%. Nhiễm trùng sơ sinh là căn bệnh luôn nằm trong “top” nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở các nước đang phát triển và là nhóm bệnh có xu hướng gia tăng. Tỷ lệ mắc và tử vong thay đổi tùy theo điều kiện về kinh tế-xã hội và hệ thống của từng nước, tại Mỹ và các nước phát triển tỷ lệ này khoảng từ 10-30%. Riêng tại Việt Nam, hiện chưa có số liệu thống kê cụ thể, nhưng tại một số bệnh viện tỷ lệ này là 20-50% ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.

2. Các yếu tố nguy cơ gây nhiễm trùng máu sơ sinh

Ở trẻ sơ sinh: Nhiễm trùng huyết có thể xảy ra ở tất cả trẻ, song những yếu tố trong quá trình sinh sản của người mẹ làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh ở trẻ sơ sinh như: suy thai, vỡ ối sớm, trẻ sinh non và nhẹ cân, mẹ mắc một số loại virus như rubella, herpes… hoặc nhiễm liên cầu khuẩn nhóm B (GBS).

Các yếu tố nguy cơ khác gây nhiễm khuẩn huyết ở trẻ nhỏ: Sử dụng ống tĩnh mạch trong thời gian dài (trên 10 ngày) khi trẻ nằm viện; thiết bị, dụng cụ y tế hay đồ dùng cho trẻ bị nhiễm bệnh; không vệ sinh tay sạch sẽ trước khi tiếp xúc với trẻ…

Nguy cơ mắc bệnh còn xuất hiện nhiều ở trẻ chưa được tiêm chủng, suy dinh dưỡng, trẻ bị suy giảm miễn dịch, đang điều trị corticoid, trẻ mắc dị tật bẩm sinh… Nhiễm trùng huyết là một rối loạn cực kỳ phức tạp liên quan đến sự hoạt hóa của nhiều cơ chế khác nhau, nhưng chồng chéo và tác động với nhau trong cơ thể người bệnh, như cơ chế gây viêm, chống viêm, đông máu…

3. Triệu chứng nhiễm trùng huyết ở trẻ sơ sinh

Nếu có nhiều dấu hiệu dưới đây cùng lúc, trẻ sơ sinh có thể bị nhiễm trùng huyết:

- Dấu hiệu của suy thai.

- Nhịp thai nhanh, nước ối có màu phân su.

- Rối loạn thân nhiệt: Sốt (trên 38 độ C) hoặc hạ thân nhiệt (dưới 35 độ C).

- Tiêu hóa: Bỏ bú, nôn, chướng bụng, tiêu chảy, gan lách to, xuất huyết tiêu hóa.

- Hô hấp: Khó thở, thở rên, thở nhanh, co kéo lồng ngực, tím tái, có thể ngừng thở.

- Tuần hoàn: Mạch nhanh, da xanh tím, nổi vân tím, da lạnh, nổi ban, xuất huyết, có nốt phỏng mủ, có thể sốc nhiễm trùng.

- Thần kinh: Li bì hoặc kích thích, co giật, run rẩy, có thể hôn mê, liệt, rối loạn trương lực cơ. Thóp phồng nếu có viêm màng não mủ.

- Da: viêm tấy lan tỏa hoặc viêm loét mủ nhiều.

- Phù cứng bì, suy thận cấp hoặc tiểu ít nếu nhiễm trùng nặng.

Tùy loại vi khuẩn xâm nhập vào máu, trẻ sẽ có các biểu hiện lâm sàng sớm hoặc muộn khác nhau, tiên lượng bệnh và phương pháp điều trị khác nhau. Nếu trẻ bị nhiễm trùng máu do nhiễm liên cầu khuẩn nhóm B thì triệu chứng thường xuất hiện sau khi sinh 3 - 4 giờ hoặc muộn nhất là sau sinh 1 - 2 tuần với các biểu hiện của viêm phổi, viêm màng não mủ như ngừng thở, hạ huyết áp... Nếu trẻ bị nhiễm khuẩn huyết do tụ cầu thì thường có biểu hiện ở xương và da (viêm da nhiễm trùng).

4.  Cách xử trí, điều trị nhiễm trùng huyết ở trẻ sơ sinh

Theo ThS.BS Nguyễn Thị Anh Tiên - Khoa Sơ Sinh (Bệnh viện Nhi Đồng 1, TPHCM), điều trị nhiễm trùng máu sơ sinh tùy thuộc vào tình trạng nhiễm trùng của trẻ. Đa số nhiễm trùng sơ sinh cần được điều trị bằng kháng sinh. Nếu nhiễm trùng của trẻ không quá nặng, trẻ sẽ được nằm chung với mẹ và tiêm thuốc hàng ngày. Nếu trẻ không bú được hoặc bú kém, hoặc cần phải thở oxy, trẻ sẽ được điều trị ở phòng chăm sóc sơ sinh đặc biệt (thở oxy, truyền dịch hoặc đặt ống thông dạ dày cho ăn...).

Thời gian điều trị cũng tùy theo tình trạng bệnh của trẻ và đáp ứng với điều trị. Bác sĩ điều trị sẽ giải thích, hướng dẫn về cách chăm sóc trẻ khi xuất viện và hẹn trẻ đến tái khám.

Các phác đồ điều trị nhiễm trùng máu sơ sinh được áp dụng:

Dùng kháng sinh

Dùng kháng sinh ngay khi nghi ngờ trẻ sơ sinh bị nhiễm trùng huyết. Thường sử dụng kháng sinh phổ rộng, phối hợp 2 loại kháng sinh hoặc dựa trên loại vi khuẩn mà trẻ bị nhiễm để sử dụng kháng sinh phù hợp theo kháng sinh đồ.

Nếu trẻ chưa được điều trị kháng sinh: Ampicillin với liều 100mg/kg/24 giờ và Gentamicin với liều: 5mg/kg/24 giờ.

Nếu trẻ đã được điều trị ở tuyến dưới với thuốc trên nhưng không đỡ, cần phối hợp Tacefoxym với liều 100mg/kg/24 giờ và Amikacin với liều 15mg/kg/24 giờ.

Khi có kết quả kháng sinh đồ: Điều trị theo kháng sinh đồ.

Thời gian điều trị kháng sinh 10 - 15 ngày và đến khi có kết quả cấy máu (-) hết các dấu hiệu lâm sàng của nhiễm trùng huyết. Trong trường hợp nhiễm trùng máu có kèm theo viêm màng não mủ, thời gian dùng kháng sinh đặc trị kéo dài ít nhất 3 tuần.

Điều trị hỗ trợ

Chống suy hô hấp.

Nuôi dưỡng đầy đủ.

Bồi phụ điện giải, nước, thăng bằng toan kiềm nếu có rối loạn.

Chống sốc nếu có.

Lưu ý: Tiến hành xử trí cấp cứu nếu bệnh nhi có rối loạn thân nhiệt, rối loạn hô hấp, rối loạn tuần hoàn, co giật, viêm màng não mủ, đông máu nội mạch lan tỏa, rối loạn đông máu, mất thăng bằng kiềm toan, rối loạn chuyển hóa, rối loạn nước và chất điện giải...

5. Biện pháp phòng ngừa nhiễm trùng máu ở trẻ sơ sinh

Nhiễm trùng máu sơ sinh liên quan nhiều tới điều kiện và môi trường nuôi dưỡng trẻ, thời gian vỡ ối, thời gian chuyển dạ, tình trạng can thiệp trong lúc sinh... Vì vậy, để phòng ngừa căn bệnh nguy hiểm này ở trẻ cần lưu ý:

Nâng cao kiến thức về chăm sóc thai nghén, khám thai định kỳ.

Nếu có viêm nhiễm âm đạo hoặc bệnh lây qua đường tình dục cần chữa trị triệt để trước khi mang thai.

Lựa chọn bệnh viện uy tín khi sinh, dụng cụ đỡ đẻ phải được tiệt trùng, người đỡ đẻ phải đảm bảo vệ sinh.

Nếu thai phụ vỡ ối sớm phải sử dụng ngay kháng sinh để phòng ngừa nhiễm khuẩn.

Khi chăm sóc trẻ sơ sinh phải rửa tay thật sạch bằng xà phòng diệt khuẩn để tránh làm lây lan và tái nhiễm vi khuẩn cho trẻ; dùng tã lót và áo mũ sạch sẽ.

Phụ nữ có thể bảo vệ chính mình và thai nhi bằng cách thực hiện các lời khuyên sau:

Tiêm phòng Sởi – Quai bị – Rubella và thủy đậu 3 tháng trước khi mang thai.

Rửa kỹ thức ăn, thường xuyên rửa tay và tránh tiếp xúc với động vật và phân động vật để giảm nguy cơ nhiễm khuẩn và ký sinh trùng như bệnh listeria và toxoplasma.

Quan hệ tình dục an toàn để tránh các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STDs) có thể dẫn đến nhiễm trùng bẩm sinh.

Thiết lập một chế độ ăn uống cân đối và một lối sống lành mạnh

Tránh tiếp xúc với những người bị ảnh hưởng bởi bất kỳ loại nhiễm trùng nào kể trên.